ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި

ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި

ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ނުވަތަ ޒިކާ ހުމަކީ ވައިރަސް އަކުން ޖެހޭ މަދިރީގެ ޒަރީޢާއިން ފެތުރޭ ބައްޔެކެވެ. ޒިކާ ވައިރަސް ބައްޔަކީ އެތައް ދުވަހަކަށް ފަހު، އަލަށް ފެންމަތިވެގެން އުޅޭ ބައްޔެކެވެ. މިބަލި ފުރަތަމަ ފެނިފައިވަނީ ރީނދޫ ހުމުގެ ވައްތަރެއް މޮނީޓަރ ކުރުމަށް ހިންގި މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ރާމާމަކުނުގެ ގައިން 1947 ވަނަ އަހަރު ޔޫގެންޑާ އިންނެވެ. އިންސާނުންނަށް މިބަލިޖެހޭކަން ފުރަތަމަ ފާހަގަކުރެވުނީ 1952 ވަނަ އަހަރު ޔޫގެންޑާ އަދި ޓެންޒޭނިޔާ އިންނެވެ. މިބަލި އެމެރިކާ، އެފްރިކާ، އޭޝިޔާ އަދި ހުޅަގު ޕެސިފިކްގެ ގައުމުތަކުގައި މީގެ ކުރިން ފެތުރިފައިވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މިބަލި ފެތުރޭކަމަށް ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވަނީ މަދިރި ގިނައިން އުޅޭ ހޫނު ހިސާބުތަކުގައެވެ.

މިފަހަކަށް އައިސް ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ރޯގާއެއްގެ ސިފައިގައި އެއްފަހަރާ ފުރަތަމަ ފެތުރިގެން ދިޔައީ ޕެސިފިކް ސަރަހައްދުގައި 2007 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އެއަށްފަހު 2013 ވަނަ އަހަރު ފްރެންޗް ޕޮލިނީސިއާ ގައެވެ. 2015 ވަނަ އަހަރު އެމެރިކާ ބައްރުން ބްރެޒިލް އަދި ކޮލަމްބިޔާ އިން މިބަލި ފެނުނުއިރު، އެފްރިކާ ބައްރުގެ ކޭޕް ވާޑް (ކޮއްދިއްވާރު) އިން މިބަލިން ފެނިފައިވެއެވެ. އޭގެ ފަހުން އެމެރިކާ ބައްރުގެ 18 ގައުމަކުން މިބަލި ފެނުނުކަމަށް ރިޕޯޓްކޮށްފައި ވެއެވެ.

ބަލިޖެހޭގޮތް ނުވަތަ ބަލިފެތުރޭގޮތް

ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ޖެހެނީ ފްލޭވިވައިރަސް އާއިލާ އަށް ނިސްބަތްވާ "ޒިކާ ވައިރަސް" ގެ ސަބަބުންނެވެ. އަދި ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ފަތުރަނީ އީޑީޒް މަދިރީގެ ސަބަބުންނެވެ. މިއީ ޑެންގީހުން، ޗިކަންގުންޔާ، އަދި ރީނދޫ ހުން ފަތުރާ މަދިރިވެސް މެއެވެ. ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ޖެހެނީ ބަލީގެ ވައިރަސް އުފުލާ އީޑީޒް (އީޑީޒް އިޖިޕްޓައި) މަދިރިއެއް ސަލާމަތުން ހުރި މީހެއްގެ ހަށިގަނޑުގައި ހެފުމުން ނުވަތަ ދަތްއެޅުމުންނެވެ. 

އަލާމާތްތައް

ޒިކާ ވައިރަސް ހަށިގަނޑަށް ވަނުމަށްފަހު ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެނުމަށް ހޭދަވާ މުއްދަތު އަދި މުޅިން ސާފެއް ނުވެއެވެ. ބެލެވޭގޮތުގައި ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަނީ ބަލީގެ ވައިރަސް ހަށިގަނޑަށް ވަންނަތާ މަދު ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުންނެވެ. ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ޖެހުމުން ފެންނަ އަލާމާތްތަކަކީ ޑެންގީ ހުން ޖެހުމުން ފެނިދާނެ އަލާމަތްތަކެކެވެ. އެގޮތުން ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ޖެހުމުން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހުންއައުން، ހަމުގައި ރަތްކުލައިގެ ބިހިތަކެއްނެގުން، ލޯރަތްވުން، ބޮލުގައި ރިހުން، ގައިގައި ރިހުން، ހުޅުތަކުގައި ރިހުން، ނުތަނަސްވުން، ވަރުބަލިވުން، ފަދަ އަލާމާތްތައް ހިމެނެއެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ބަލީގެ އުނދަގޫތައް ދެމިހުންނަނީ  ގާތްގަނޑަކަށް 7-2 ދުވަހާއި ދެމެދުގެ މުއްދަތަކަށެވެ.

ފަހަރުގައި ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތައް

2007 ވަނަ އަހަރުގެ ކުރިން ރޯގާއެއްގެ ސިފައިގައި އެއްފަހަރާ މިބަލި ގިނަބަޔަކަށް ޖެހިފައިނުވާތީ، ބައްޔާއި ގުޅިގެން ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތައް މާބޮޑަށް ހޯދައި ދެނެގަނެވިފައެއް ނުވެއެވެ. 2013 ވަނަ އަހަރު ޕެސިފިކްގެ ފްރެންޗް ޕޮލިނީސިއާގައި ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ފެތުރުނު ދުވަސްވަރު، އެއާއެކު ޑެންގީ ހުން ވެސް އެހިސާބުގައި ފެތުރުނެވެ. މިރޯގާ ފެތުރުނު ދުވަސްވަރު އެހިސާބުން "ގިލައިން ބަރ ސިންޑްރޯމް"(Guillain barre syndrome)ގެ ހާލަތްތައް އާދަޔާ ޚިލާފަށް ގިނައިން ފާހަގަ ކުރެވިގެންދިޔައެވެ. އެއަށްފަހު ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި 2015 ވަނަ އަހަރު ބްރެޒިލްގައި ފެތުރުނު އިރުވެސް ގިލައިން ބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ހާލަތްތައް ބަލި ފެތުރުނު ހިސާބުގައި އިތުރުވިކަން  ބްރެޒިލްގެ ޞިއްހީ އިދާރާތަކަށް ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ.

2015 ވަނަ އަހަރު ރޯގާއެއްގެ ސިފައިގައި ބްރެޒިލްގައި ޒިކާ ވައިރަސް ފެތުރުނު އިރު، އެދުވަސްވަރު ވައިރަސް ފެތުރުނު ހިސާބުގައި އުފެދުމުގައި ހުންނަ ޢައިބެއްކަމުގައިވާ "އުފަންވާއިރު ބޯމާކުޑަވުން"(microcephaly) ކުރިމަތިވެފައިވާ ކުދިން އުފަންވި ނިސްބަތް އިތުރުވިކަން ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ. ޞިއްހީ އިދާރާތަކުން މިހާރުދަނީ ޒިކާ ވައިރަސް އާއި، އުފެދުމުގައި މާބޯކުޑަވުމާއި، ހުރި ގުޅުން ހޯދުމަށް އިތުރު ދިރާސާތައް ކުރަމުންނެވެ.

ދެނެގަތުން

ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ދެނެގަންނަނީ "ޕޮލިމަރޭޒް ޗެއިން ރިއެކްޝަން" ކިޔާ ޓެސްޓެއްގެ އެހީގައެވެ. އަދި ލޭގައި ވައިރަސް ހުރިތޯ ކަލްޗަރކޮށްގެން ބެލެއެވެ. ލޭގެ ޓެސްޓެއް ހަދައިގެން ޒިކާ ވައިރަސް ބަލި ދެނެގަތުމަކީ އުނދަގޫ ކަމެކެވެ.

ފަރުވާ

ޒިކާ ވައިރަސް ބައްޔަކީ ވަރަށް އާދައިގެ އުނދަގޫތަކެއް ދިމާވާ ބައްޔަކަށްވުމުން، މިބައްޔަކަށް ވަކި ޚާއްޞަ ފަރުވާއެއް ނޯވެއެވެ. ބަލިޖެހޭ މީހުން ވީވަރަކުން އަރާމުކުރުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ގިނައިން ދިޔާތަކެތި ބޭނުންކުރުމާއެކު، ހުންނަ އުނދަގޫތައް ލުއިކުރުމަށް ބޭސް ބޭނުންކުރެވިދާނެއެވެ. މިބަލިން ރައްކާތެރިކޮށްދޭ ވެކްސިނެއް  އަދި ތައްޔާރުކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ.

ރައްކާތެރިވުން

ޒިކާ ވައިރަސް ބަލިން ރައްކާތެރިވުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަމަކީ މަދިރި އުފެދުން މަދުކޮށް، މަދިރި ހެފުމުން ރައްކާތެރިވުމެވެ.

މަދިރި އުފެދޭ ތަންތަން ނައްތާލުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް

·         ފެންއަޅާފައި ހުންނަ ތަކެތީގެ ރަގަޅަށް މަތިޖަހާފައި ބަހައްޓާށެވެ. ފެން ނަގާ ތާނގީތަކަށް މަދިރި ނުވަދެވޭގޮތަށް މަތިޖަހާ ވައި ހިނގަށް ހުންނަ ހޮޅިހޮޅީގައި މަދިރިއަށް ނުވަދެވޭ ގޮތަށް ދާކޮޅެއް ޖަހާށެވެ.

·         ފެން ހިންދާ ވަޅުގަނޑާއި، ނަޖިސް ވަޅުގަނޑަށް މަދިރިއަށް ނުވަދެވޭގޮތަށް ބަންދު ކުރާށެވެ. ވަސް ހޮޅީގައި ވެސް މަދިރިއަށް ނުވަދެވޭ ގޮތަށް ދާ ޖަހާށެވެ. އެހެން ނޫނީ އެފަދަ ތަންތަނަކީ މަދިރި އާލާވާ ތަންތަން ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ.

·         މަދިރި އުފެދޭގޮތަށް ހުންނަ ކުނި ބުނި ނައްތާލުން މުހިއްމު އެވެ. އުކާލާފައި ހުންނަ ދަޅު، ފުޅި، ތަށި އަދި ނާއްޓަކީ ފެން އެޅިގެން ފެން ހަރުލައި، އެފެނުގައި މަދިރި އުފެދޭނެ އެއްޗެއްސަށްވާނެ އެއްޗެއްސެވެ. މިފަދަ އެއްޗެތި އެއްކޮށް އުކާލާށެވެ. ނޫނީ ވަޅުލާށެވެ. ނޫނީ އަންދާލާށެވެ.

·         ގުދުރަތީ ވަޞީލަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކޮންޓްރޯލް ކުރެވިދާނެއެވެ. މަދިރި ފަނިއަޅާ ވަޅުވަޅަށް މަސްލައިގެން މަދިރި ގިނަވިޔަނުދީ ކޮންޓްރޯލް ކުރެވިދާނެއެވެ. މީގެ އެއްވައްތަރަކީ ގައްޕީޒް އެވެ. ފަނި މަރަން ޖަހާ ކަހަލަ ބޭސް ބޭނުންކުރުމުން މަދިރި ފަނި މަރުވާނެއެވެ.

·         މަދިރި މަރަން ބޭނުންކުރާ ބޭސް ބޭނުންކޮށްގެން މަދިރި ކޮންޓްރޯލް ކުރެވިދާނެއެވެ.

މަދިރި ނުހަފާނެ ގޮތަކަށް ހަށިގަނޑު ރައްކާތެރިކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް

ގައިގައި މަދިރި ނުހަފާނެ ގޮތް ހެދުމަށްޓަކައި ތިރީގައި މިވާ ކަންތައް ކުރެވިދާނެއެވެ.

·         މަދިރި ދުންދަނޑި ޖެހުން ނުވަތަ ކަރަންޓްގައި ޖަހައިގެން މަދިރި ދުރުކުރާ ދުންދަނޑި ބޭނުންކުރުން

·         ވިއްސާރަ މޫސުމްގައި މަދިރި ދުންދަނޑި ބޭނުން ކުރިޔަސް ކަރަންޓުން ބޭނުންކުރާ މަދިރި ދުރުކުރާ ގުޅަބޭސް ބޭނުންކުރިޔަސް ރަގަޅުވާނެ އެވެ. މެންދުރުން އެބުރުނީއްސުރެ އިރުއޮއްސުމާއި ދޭތެރޭ ގައްޔާއި، އިރު އަރާ ވަގުތު އެންމެ ހެދުނާ މިތަކެތީގެ ބޭނުންކުރުން ރަގަޅެވެ. ސަބަބަކީ އެވަގުތު ތަކީ ޑެންގީ ހުން ޖައްސާ މަދިރި އެންމެ ބޮޑަށް ހަފާނެ ވަގުތުތައް ކަމަށްވާތީ އެވެ.

·         މަދިރި ދުރުކުރާ ބޭސް: މަދިރި ދުރުކުރުމަށްޓަކައި ގައިގައި އުގުޅަން ހުންނަ ބޭސް ހާމަކޮށް ހުންނަ ހަންގަނޑުގައި އުގުޅުމުން ވެސް މަދިރި ނުހަފާނެ އެވެ. ގައިގާ އުގުޅަން ހުންނަ މިފަދަ އެއްޗެތި ކުޑަކުދިންނާއި މުސްކުޅިންގެ ގައިގާ އުގުޅުމުގައި ސަމާލުވާން ޖެހޭނެއެވެ.

·         މަދިރި ދައުޖެހުން: ކުޑަ ދޮރުތަކާއި މަދިރި ވަންނަން ހުންނަ އާނގަތަކުގައި މަދިރި ދާ ޖެހުމަކީ ގޭތެރެއަށް މަދިރި ނުވަންނާނެ ކަމެކެވެ. މީގެ އިތުރުން މަދިރިގެ ބޭނުންކުރެވިދާނެ އެވެ.

·         ޑެންގީ ޖެހިފައި ތިބޭ ބަލިމީހުން ރައްކާތެރިކުރުން: ޑެންގީ ހުން ޖެހެނީ ޑެންގީ ގެ ޖަރާސީމް ހުންނަ އަންހެން މަދިރި ޑެންގީ ޖެހިފައިވާ މީހެއްގެ ގައިން ލޭބުއިމުންނެވެ. އެހެންވީމާ ޑެންގީ ހުން ޖެހިފައި ތިބޭ މީހުންގެ ކައިރީގައި މަދިރި ދުންދަނޑި ފަދަ އެއްޗެތި ޖެހުމާއި މަދިރިގެ ޖަހައިގެން އެމީހުން ރައްކާތެރިވެ ތިބުމަކީ ބަލި ފެތުރުން ހުއްޓުވޭނެ ގޮތެކެވެ. ގަޔަށްދޫކޮށް ހުންނަ ހެދުން ލުމަކީ ވެސް މުހިއްމު ކަމެކެވެ.

·         ހަވީރު ވުމުން ކުޑަދޮރުތައް ލައްޕާފައި ބެހެއްޓުމަކީ ގޭތެރެއަށް މަދިރިވަނުން މަދުކުރެވޭނެ ގޮތެކެވެ.

މައުލޫމާތު :

·         http://www.who.int/mediacentre/factsheets/zika/en

·         http://www.who.int/csr/disease/zika/en

·         http://www.who.int/features/qa/zika/en

·         http://www.who.int/topics/zika/en

·         http://www.who.int/csr/don/21-january-2016-zika-haiti/en/

ދަރިން ތަރުބިއްޔަތުކުރުން : ފުރާވަރު އުމުރުފުރާ

ދަރިން ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި މައިންބަފައިންގެ ދައުރު : ފުރާވަރުގެ އުމުރު ފުރާ (ފަނަރަ އަހަރާއި، ސަތާރަ އަހަރާއި ދެމެދުގައި)

ހެދިބޮޑުވަމުން އަންނަގޮތް

މިއީ ފުރާވަރު ކުދިންގެ ވިސްނުމާއި، އިހުސާސްތަކާއި، އެހެން މީހުންނާއި އޮންނަ ގުޅުމާއި، ހަށިގަނޑަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އަންނަ ދުވަސްވަރެކެވެ. ގިނަ އަންހެންކުދިން މިއުމުރު ފުރާގައި ތިބޭނީ ޖިސްމާނީ ގޮތުން ފުރާ ފުރިހަމަވެފައެވެ. ނަމަވެސް ބައެއް ފިރިހެން ކުދިން މިއުމުރުގައި އަދި ވެސް ޖިސްމާނީ ގޮތުން ފުރިހަމަވަމުން ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. ހަށިގަނޑުގެ މިނާއި، ބައްޓަމާއި، ބަރުދަނާއި މެދު މިއުމުރުގައި ފުރާވަރުގެ ކުދިން ކަންބޮޑުވުމަކީ ނޫނީ ވިސްނުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. ކެއުމާއި ގުޅުން ހުރި މައްސަލަތައް ޚާއްޞަކޮށް އަންހެންކުދިންގެ ފުށުން ފާހަގަވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މިދުވަސްވަރަކީ ކޮންމެ ކުއްޖެއް ވެސް އެކުއްޖެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަ ޚާއްޞަ ކަންތައްތަކެއް އުފެދިގެން އަންނަ ދުވަސްވަރެވެ. ރަހުމަތްތެރިންނާއި އޮންނަ ގުޅުން ބަދަހިވެ، ގާތް ގުޅުންތައް ގާއިމުވެގެން ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މިއީ އަމިއްލައަށް އިސްނަގައިގެން، އަމިއްލައަށް ޒިންމާ ނަގައިގެން ކަންކަން ފަށާ، ބައެއް ކުދިން މަސައްކަތްކުރަން ފަށާ ދުވަސްވަރު ވެސް މެއެވެ. ބައެއް ފަހަރު ބައެއް ކުދިން ސުކޫލް ނިމުމާއެކު އިތުރަށް ކިޔެވުމަށްޓަކައި ރަށްރަށުން މާލެއަށް ނޫނީ ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މިފަދަ ހާލަތްތަކުގައި ކުދިން އުޅެންޖެހޭނެ ރަނގަޅު ގޮތްތައް މައިންބަފައިންގެ ކިބައިން އެނގި ދަސްވެފައި ހުރުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. 

އާތިފީ، އިޖުތިމާޢީ ގޮތުން އަންނަ ބަދަލުތައް

o       އިދިކޮޅު ޖިންސުގެ ކުދިންނަށް ހުންނަ ޝައުގުވެރިކަން ބޮޑުވުން

o       މައިންބަފައިންނާއި މެދު އޮންނަ ގުޅުން ކުރިޔަށްވުރެ ރަނގަޅުވުން

o       އަމިއްލަ އިސްނެގުމާއި، ކަންކަންކުރުމުގެ ޝައުގުވެރިކަން އިތުރުވުން

o       ގާތް ރަހުމަތްތެރިކަން ގާއިމުކުރުމުގައި އަޅާލުމާއި އޯގާތެރިކަން ކުދިންގެ ފުށުން ފެނުން

o       މައިންބަފައިންނާއެކު ހޭދަވާ ވަގުތު މަދުވެ، ރަހުމަތްތެރިންނާއެކު ގިނަވަގުތު ހޭދަކުރުން

o       މާޔޫސްވެ، ދެރަވެ، މޮޅިވެރިވެ، ކިޔެވުމުގައި ދަށް ނަތީޖާ ލިބުން

o       އެކި ކަހަލަ ނޭދެވޭ އާދަތަކުގެ ތެރެއަށް ކުއްޖާ ދިއުމަށް މަގުފަހިވުން

ވިސްނުމާއި، އުނގެނުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް

o       ކަންކަމާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނައި ހެދުން، އަދި ކަންކަން ތަރުތީބުން ރީތިކޮށް ކުރަން އެނގުން

o       ކުއްޖާގެ މުސްތަގުބަލާއި މެދު ވިސްނައި ފިކުރު ކުރަން ފެށުން

o       ކަންކަމުގެ ހެވާއި ނުބައި ރަނގަޅަށް ވަކިކުރަން އެނގުން އަދި އެކަމުގެ ސަބަބު ބުނެދޭން އެނގުން

ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި ބެލިދާނެ ކަންތައްތައް

·         ދަރިފުޅުގެ ކަންކަމަށް ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދޭށެވެ. ދަރިފުޅަށް އަންނަ ބަދަލުތައް ގާތުން ބަލަމުން ގެންދާށެވެ. ދަރިފުޅު މާބޮޑަށް ދެރަވެ މާޔޫސްވެގެން އުޅޭނަމަ އެކަން މެދުވެރިވި ސަބަބު ހޯދާށެވެ. ޞިއްޙީ އެހީތެރިއަކަށް ދައްކަން ޖެހިއްޖެ ހިނދެއްގައި އެފަދަ ފަރާތެއްގެ ލަފާ ހޯދުމަކީ އެންމެ ބުއްދިވެރި ގޮތެވެ.

·         ދަރިފުޅު ސުކޫލްގައި ހިންގާ ހަރަކާތްތަކުގައި ބައިވެރިވުމަށް ބާރުއަޅައި އެކަމަށް ހިތްވަރުދީ އެހީތެރިވެދޭށެވެ.

·         ދަރުމަވެރިވުމުގެ މަސައްކަތްތަކުގައި ބައިވެރިވުމަށް ހިތްވަރުދޭށެވެ.

·         ދަރިފުޅަށް ލިބޭ ކާމިޔާބީތައް އުފަލާއެކު ފާހަގަކޮށް، އެކަމަށް މަރުހަބާ ކިޔާށެވެ.

·         ދަރިފުޅާއެކު ވަގުތު ހޭދަކޮށް، ދަރިންނަށް މައިންބަފައިންގެ ފުށުން ބޭނުންވާ ލޯބި ދޭށެވެ.

·         ދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލާ ފިކުރަށް އިހުތިރާމް ކުރާށެވެ. ދަރިފުޅުގެ ކަންބޮޑުވުން އަޑުއަހައި، އެކަމުގައި އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށް ދޭށެވެ.

·         ކުރިމަތިވާ ދެބަސްވުންތަކާ، އަރާރުންތައް އަމިއްލައަށް ހައްލުކުރުމަށް ހިތްވަރުދޭށެވެ. ކަންކަމުގައި ރަގަޅު ނިންމުންތައް ނިންމަން ދަރިފުޅަށް އެހީތެރިވެދޭށެވެ. އަމިއްލައަށް ގޮތްނިންމަންޖެހޭ ކަހަލަ ފުރުޞަތުތައް ފަހިކޮށްދޭށެވެ. އަދި އެފަދަ ހާލަތްތަކުގައި ގޮތް ނިންމުމަށް އެހީތެރިވެދޭށެވެ.

·         ރަގަޅު ފައިދާހުރި ގޮތުގައި އިންޓަނެޓް ބޭނުންކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ. ފޭސްބުކް ފަދަ ތަކެތި ބޭނުންކުރާއިރު ބަލައިގެން އުޅުމަށް، އަދި ވަކި ވަގުތެއް އެކަމަށް ހޭދަކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

·         ކުރިމަތިވާ ގޮށްޖެހުންތަކުގައި ކެތްތެރިކަމާއެކު ކުރިޔަށް ދިއުމަށް ލަފާދީ، އެގޮށްޖެހުންތަކާ އެކު ވެސް ދިރިއުޅުން ވޭތިކުރާނެ ރަގަޅުގޮތްތައް ބުނެ އޮޅުން ފިލުވައިދޭށެވެ.

ދަރިފުޅުގެ ރައްކާތެރިކަން

·         މިއުމުރުގައި އެކަނި ސައިކަލް ދުއްވުމަކީ މަނާކަމެއްކަން ދަރިފުޅު ގާތުގައި ބުނާށެވެ. ބައިސްކަލް ދުއްވުން، ކުޅިވަރުތަކުގައި ބައިވެރިވުން، މޫދަށްއެރުން ފަދަ ކަންތައްތަކުގައި ރައްކާތެރިވުމުގެ ގޮތުން އަމަލުކުރަންޖެހޭ އުސޫލްތަކަށް ތަބާވުން މުހިއްމެވެ.

·         ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން، މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުން، ނަހަމަގޮތުގައި ޖިންސީ ގުޅުންހިންގުން ފަދަ ކަންކަމުގައި ހުރި ނުރައްކާތެރިކަން ދަރިފުޅަށް ވިސްނާދީފައި ބާއްވާށެވެ. މިކަންކަމާ ގުޅޭގޮތުން ދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލު ހޯދައި، ތިބާއަށް ފެންނަގޮތް، އަދި އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ދަރިފުޅަށް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ދަރިފުޅު ކުރާ  ދައްކާ ވާހަކަތައް އަޑުއަހައި، ކުރާ ސުވާލުތަކަށް ބީރުކަންފަތެއް ނުދީ، ތެދުވެރިކަމާއެކު، ސީދަލަށް ޖަވާބުދޭށެވެ.

·         ރަގަޅު ކަންކަމަށް ޝައުގުވެރިކަން ހުންނަކުދިން ރަހުމަތްތެރިންގެ ގޮތުގައި ޚިޔާރުކުރުމާއި ގެންގުޅުމަށް ދަރިފުޅަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

·         ދަރިފުޅު އެހެން މީހަކު/ބަޔަކާއެކު ފޮނުވާނަމަ ދާތަނެއް/އުޅޭތަނެއް އެގެންވާނެ އެވެ. އަދި ތަނަކަށް ފޮނުވާނަމަ ފޮނުވަންވާނީ އިތުބާރުކުރެވޭ، ޒިންމާ ނެގޭވަރުގެ މީހަކާ އެކުގައެވެ. ސުކޫލް މަދަރުސާގެ ހަރަކާތަކަށް ދާނަމަ، ނިމޭގަޑިއާއި، ބަލައިދާންޖެހޭ ވަގުތާއި، ގެއަށް އަންނާނެ ވަގުތު ހޯދާފައި ބޭއްވުން މުހިއްމެވެ.

·         ގޭގައި އެކަނި ހުންނަން ޖެހިއްޖެނަމަ އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ރަގަޅަށް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ގެއަށް ރައްޓަހި ކުދިން ގެނައުމާއި، ދިމާވާ ނުރައްކާތެރި ހާދިސާތަކުގައި އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ގޭގައި ހަދަން ދީފައި ހުންނަ ފިލާވަޅުތައް ހަދައި މުތާލިއާކޮށް، ގޭތެރޭގެ ހުންނަ ކުދިކުދި މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

ދުޅަހެޔޮ ހަށިގަނޑު

·         ރަގަޅަށް ނިދުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ. ފައިދާހުރި ކާނާ ބޭނުންކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ. ހަރަކާތްތެރިވެ އުޅުމަށް ބާރު އަޅާށެވެ. ދުވާލަކު މަދުވެގެން 1 ގަޑިއިރު ކޮންމެވެސް ކަހަލަ ކަސްރަތެއް ކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

·         ދަރިފުޅު ކޮޓަރީގައި ޓީވީ ނުބަހައްޓާށެވެ.

·         އާއިލާގެ އެންމެން އެކުގައި ކެއުމުގެ އާދަ އަށަގަންނުވާށެވެ. ދިރާސާތަކުން ދައްކާގޮތުގައި މައިންބަފައިންނާއި އެއް ސުފުރާމަތިން ދަރިން އެއްވަގުތެއްގައި ކައި ހެދުމަކީ ސުކޫލްގައި ރަގަޅު ނަތީޖާ ހޯދުމަށް އެހީތެރިވެދޭ ކަމެކެވެ. ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުމާއި، މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުން ފަދަ އާދަތަކުން ދުރުކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ.

މައުލޫމާތު :

·         http://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/positiveparenting/adolescence2.html

ދަރިން ތަރުބިއްޔަތުކުރުން : ފުރާވަރުފެށޭ އުމުރުފުރާ

ދަރިން ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި މައިންބަފައިންގެ ދައުރު : ފުރާވަރު ފެށޭ ނޫނީ ފުރާވަރުގެ ކުރީކޮޅުގެ އުމުރު ފުރާ (ބާރަ އަހަރާއި، ސާދަ އަހަރާއި ދެމެދުގައި)

ހެދިބޮޑުވަމުން އަންނަގޮތް

މިއީ ޖިސްމާނީ، ނަފްސާނީ، އާތިފީ، އަދި އިޖުތިމާޢީ ގޮތުން ވަރަށް ގިނަ ބަދަލުތަކެއް ކުދިންނަށް އަންނާނެ ދުވަސްވަރެކެވެ. ހޯރމޯން އަންނަ ބަދަލުތަކާއި ގުޅިގެން މިއުމުރަށްދާއިރު ތިބޭނީ ބާލިޣުވެފައެވެ. ފިރިހެންކުދިންގެ އަޑުބަރުވެ، މޫނާއި، ކުރިމަތި ފަރާތް ހިމެނޭ ހިސާބުގައި އިސްތަށި ފަޅާނެއެވެ. އަންހެންކުދިންގެ އުރަމަތި ނިކުންނަށް ފަށާނެ އެވެ. ކުރިމަތި ފަރާތުގައި އިސްތަށި ފަޅައި، މައްސަރު ކަންތައް ޖެހެން ފަށާނެ (ބާލިޣުވާނެ) އެވެ. ބައެއް ކުދިން މިއުމުރުގައި މިބަދަލުތަކާއި ގުޅިގެން އެކުދިންގެ ސިފަޔާއި މެދު ކަންބޮޑުވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. މިއީ ރަހުމަތްތެރިންގެ ފަރާތުން ނުފޫޒާއި، ފިއްތުންތައް އެންމެ ބޮޑަށް ކުރިމަތިވާ ދުވަސްވަރެވެ. ބައެއް ފަހަރު މިފަދަ ފިއްތުންތަކުގެ ސަބަބުން ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުމާއި، ޖިންސީގުޅުން ހިންގުމާއި، މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުން ފަދަ ގޯސް އާދަތަކުގެ ތެރެއަށް ކުއްޖާ ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. ކުދިން އަމިއްލައަށް އެކުދިން ބޭނުންވާ ޚިޔާރުތައް އިޚްތިޔާރު ކުރެއެވެ. އަމިއްލަ ނަފުސަށް އޮންނަ އިތުބާރު ބޮޑުވެ، އަމިއްލަ ޝަޚުޞިއްޔަތު ދެނެގަނެ، ކަންކަމަށް ހުންނަ ޝައުގުވެރިކަން އިތުރުވެއެވެ. 

  

އާތިފީ، އިޖުތިމާޢީ ގޮތުން އަންނަ ބަދަލުތައް

o       ކުއްޖާގެ ސިފަޔާއި ހުންނަ ގޮތަށް ދޭ ސަމާލުކަން އިތުރުވުން

o       އެކިކަންކަމާ މެދު ފުންކޮށް ވިސްނައި، ބައެއް ފަހަރު ވަކިގޮތެއް ޚިޔާރުކުރަން ނޭނގިގެން އުޅުން

o       ހިތްހަމަނުޖެހުމާއި ނުތަނަވަސްކަން ތަޖުރިބާކުރެވޭ މިންވަރު އިތުރުވުން

o       ރަހުމަތްތެރިންގެ ފަރާތުން ނުފޫޒާއި، ފިއްތުންތައް އިތުރުވުން

o       މައިންބަފައިން ބުނާއެއްޗަކަށް މާބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުދިނުން، ރުންކުރުވެ، ރުޅިއައިސްފައިހުރުން

o       ސުކޫލްގެ ވާދަވެރިކަން އިތުރުވެ، ސްޓްރެސް ބޮޑުވުން

o       ކެއުމާއި ގުޅުންހުރި މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވުން

o       މާޔޫސްވެ، ދެރަވެ، މޮޅިވެރިވެ، ކިޔެވުމުގައި ދަށް ނަތީޖާ ލިބުން

o       އެކި ކަހަލަ ނޭދެވޭ އާދަތަކުގެ ތެރެއަށް ކުއްޖާ ދިއުމަށް މަގުފަހިވުން

ވިސްނުމާއި، އުނގެނުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް

o       ކަންކަމާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނައި ހެދުން

o       ވާހަކަ ދައްކައިގެން އިހުސާސްތަކާއި ޝުޢޫރުތައް ހާމަކުރުމުގެ ގާބިލިއްޔަތު އިތުރުވުން

o       ކަންކަމުގެ ހެވާއި ނުބައި ރަނގަޅަށް ވަކިކުރަން އެނގުން

ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި ބެލިދާނެ ކަންތައްތައް

·         ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން، މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުން، ޖިންސީ ގުޅުންހިންގުން ފަދަ ހައްސާސީ (ނާޒުކު) ކަންކަމާބެހޭގޮތުން ސީދާ ދަރިފުޅާ ވާހަކަ ދައްކާށެވެ. މަޑުމައިތިރިކަމާ ތެދުވެރިކަމާއެކު ވާހަކަ ދައްކާށެވެ.

·         ދަރިފުޅުގެ ރަހުމަތްތެރިންގެ ތެރެއިން ފުރާވަރަށްދާއުމުރުގެ ރަހުމަތްތެރިންނާއި ބައްދަލުކޮށް އެއީ ކޮންކަހަލަ ބައެއްކަން ދެނެގަންނާށެވެ.

·         ދަރިފުޅުގެ ސުކޫލްގައި ހިންގާ ކަންކަމަށް ޚާއްޞަ ޝައުގުވެރިކަމެއް ބަހައްޓާށެވެ.

·         އަމިއްލައަށް ކަންކަން ނިންމުމުގައި އިސްނެގުމަށް ބާރުއެޅުމާއެކު، ރަގަޅު ގޮތްތައް ޚިޔާރުކުރުމަށް ލަފާދޭށެވެ.

·         ދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލާއި، ފިކުރަށް އިހުތިރާމް ކުރާށެވެ.ދަރިފުޅު ދައްކާ ވާހަކަ އަޑުއަހާކަން އެނގުން އެއީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ.

·         ދެބަސްވުމެއް ، ހިތްހަމަނުޖެހޭ ކަމެއް ދިމާވެއްޖެނަމަ އެކަން ހައްލުކުރާނެގޮތް ކިޔައިދޭށެވެ. ވަކި ލަނޑުދަނޑިތަކެއް ކަނޑައަޅައި، އެކަން ހާޞިލްކުރުމުގައި އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދޭށެވެ.

ދަރިފުޅުގެ ރައްކާތެރިކަން

·         މިއުމުރުގައި އެކަނި ސައިކަލް ދުއްވުމަކީ މަނާކަމެއްކަން ދަރިފުޅު ގާތުގައި ބުނާށެވެ. ބައިސްކަލް ދުއްވުން، ކުޅިވަރުތަކުގައި ބައިވެރިވުން، މޫދަށްއެރުން ފަދަ ކަންތައްތަކުގައި ރައްކާތެރިވުމުގެ ގޮތުން އަމަލުކުރަންޖެހޭ އުސޫލްތަކަށް ތަބާވުން މުހިއްމެވެ.

·         ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން، މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުން، ނަހަމަގޮތުގައި ޖިންސީ ގުޅުންހިންގުން ފަދަ ކަންކަމުގައި ހުރި ނުރައްކާތެރިކަން ދަރިފުޅަށް ވިސްނާދީފައި ބާއްވާށެވެ. މިކަންކަމާ ގުޅޭގޮތުން ދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލު ހޯދައި، ތިބާއަށް ފެންނަގޮތް، އަދި އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ދަރިފުޅަށް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ދަރިފުޅު ކުރާ  ދައްކާ ވާހަކަތައް އަޑުއަހައި، ކުރާ ސުވާލުތަކަށް ބީރުކަންފަތެއް ނުދީ، ތެދުވެރިކަމާއެކު، ސީދަލަށް ޖަވާބުދޭށެވެ.

·         ރަގަޅު ކަންކަމަށް ޝައުގުވެރިކަން ހުންނަކުދިން ރަހުމަތްތެރިންގެ ގޮތުގައި ޚިޔާރުކުރުމާއި ގެންގުޅުމަށް ދަރިފުޅަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

·         ދަރިފުޅު އެހެން މީހަކު/ބަޔަކާއެކު ފޮނުވާނަމަ ދާތަނެއް/އުޅޭތަނެއް އެގެންވާނެ އެވެ. އަދި ތަނަކަށް ފޮނުވާނަމަ ފޮނުވަންވާނީ އިތުބާރުކުރެވޭ، ޒިންމާ ނެގޭވަރުގެ މީހަކާ އެކުގައެވެ. ސުކޫލް މަދަރުސާގެ ހަރަކާތަކަށް ދާނަމަ، ނިމޭގަޑިއާއި، ބަލައިދާންޖެހޭ ވަގުތާއި، ގެއަށް އަންނާނެ ވަގުތު ހޯދާފައި ބޭއްވުން މުހިއްމެވެ.

·         ގޭގައި އެކަނި ހުންނަން ޖެހިއްޖެނަމަ އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ރަގަޅަށް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ގެއަށް ރައްޓަހި ކުދިން ގެނައުމާއި، ދިމާވާ ނުރައްކާތެރި ހާދިސާތަކުގައި އަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ކިޔާދީފައި ބާއްވާށެވެ. ގޭގައި ހަދަން ދީފައި ހުންނަ ފިލާވަޅުތައް ހަދައި މުތާލިއާކޮށް، ގޭތެރޭގެ ހުންނަ ކުދިކުދި މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށް ބާރުއަޅާށެވެ.

ދުޅަހެޔޮ ހަށިގަނޑު

·         ޖިސްމާނީ ގޮތުން ހަރަކާތްތެރި މީހަކަށްވުމަށް ދަރިފުޅަށް ބާރުއަޅާށެވެ. ކޮންމެވެސް ކަހަލަ ކުޅިވަރެއް ކުޅެވިދާނެ އެވެ. ގޭތެރޭގެ ބައެއް މަސައްކަތްތަކުގައި (ގަސްތަކަށް ފެންދިނުން، އެއްޗެހި ދޮވުން، ތަށިތެލިތައް ދޮވެހެދުން، ގޭތެރެ ފޮޅައި ސާފުކުރުން،) މައިންބަފައިންނަށް އެހީތެރިވެދީ ހެދިދާނެ އެވެ.

·         ދަރިފުޅަށް ގިނައިން ތަރުކާރީއާއި މޭވާގެ ބާވަތްތައް ދޭށެވެ. ލޮނާއި، ތެޔޮ، އަދި ހަކުރު ހުންނަ ބާވަތްތައް ވަކި މިންގަނޑަކަށް ދޭށެވެ. ހަށިގަނޑަށް ފައިދާހުރި ކާތަކެތި ބޭނުންކުރުމަށް އިސްކަން ދޭށެވެ. އާއިލާގެ އެންމެން އެކުގައި ކެއުމުގެ އާދަ އަށަގަންނުވާށެވެ.

·         ދަރިފުޅުގެ ކޮޓަރީގައި ޓީވީ ނުބަހައްޓާށެވެ. ޓީވީ ބެލުން، ކޮމްޕިއުޓަރު ކުޅުން ފަދަ ކަންތައްތަކަށް ހޭދަވާ ވަގުތު ދުވާލަކު 2-1 ގަޑިއިރަށްވުރެ އިތުރުވިޔަ ނުދޭށެވެ.

މައުލޫމާތު :

·         http://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/positiveparenting/adolescence.html