ހުންކޮށި

ހުންކޮށި

ހުންކޮށި(Spleen)  ނުވަތަ ހުންކޮށްޓަކީ އިންސާނާގެ އެތެރެހަށީގައި ހިމެނޭ ގުނަވަންތަކުގެ ތެރެއިން ވަރަށް މުހިއްމު ގުނަވަނެކެވެ. މިއީ ހަށިގަނޑުގެ ދުވަސްވީ ލޭގެ ސެލްތައް ހަލާކުކޮށް ނައްތާލުމާއި، އަދި ހަށިގަނޑުގެ ލޭ ހިފަހައްޓައިދޭ ރިޒާވަރެއްގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތްކުރާ މަރުކަޒެއް ވެސް މެއެވެ. ދިފާޢީ ނިޒާމްގެ މުހިއްމު ބައެއް ކަމުގައިވާ "ރެޓިކިޔުލޯއިންޑޯތީލިއަލް ސިސްޓަމް" ގައި ވެސް ހުންކޮށީގެ ދައުރެއް އޮވެއެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި ހުންކޮށި ނެތުމަކީ ނުވަތަ ނުހުރުމަކީ ތަފާތު އިންފެކްޝަންތަކަށް އިންސާނާގެ ހަށިގަނޑު ހުށަހެޅުމަށް މަގުފަހިކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ.

ހުންކޮށި ހުންނަތަން

ހުންކޮށި ހުންނަނީ ހަށިގަނޑުގެ ވާތް ފަރާތުން މައިދާގެ ފުރަގަހުން އެއްއަރިމައްޗަށްވާގޮތަށް މޭމަތީގެ އަރިކަށީގެ ކަށިގަނޑުތަކުގެ ދަށުގައެވެ. ހުންކޮށީގެ ސައިޒަކީ ގާތްގަނޑަކަށް އެމީހެއްގެ އަތުގެ މުށެއް ވަރެވެ. ހުންކޮށި ހުންނަނީ މައިދާގެ ފަންޑަސް އާއި، ޑައަފްރަމް އާއި ދެމެދުގައެވެ. ހުންކޮށީގެ އެންމެ ދިގު ނާރެސް ހުންނަނީ ވާތް ފަރާތުގެ އަރިކަށިތަކުގެ ތެރެއިން 10 ވަނަ ކަށިގަނޑާއި (މޭމަތީގެ ކަށިތައް) އެއް ހަމައެއްގައެވެ. ނުވަތަ އަރިކަށީގެ ކަށިތަކުގެ ތެރެއިން 11-9 ވަނަ ކަށިގަނޑުތަކާއި އެއްހަމައެއްގައެވެ.

ހުންކޮށި އުފެދެން ފަށަނީ މާބަނޑުވުމަށް 6 ވަނަ ހަފްތާގެ ތެރޭގައެވެ. ފުރަތަމަ އުފެދެނީ ގޮށްތަކެއްގެ ސިފައިގައެވެ. އެއަށްފަހު ލޯބުތަކެއް އެކުލެވޭ ހުންކޮށްޓަކަށް ބަދަލުވެ، އޭގެ ފަހުން ފުރިހަމަ ހުންކޮށްޓެއް އުފެދެއެވެ.

ހުންކޮށީގެ ބައްޓަން

ހުންކޮށި އިންނަނީ ވަރަށް ތަފާތު ގޮތަކަށެވެ. ހުންކޮށީގެ މެދުތެރެ (ހަށިގަނޑުގެ އެތެރެ) އާ ވީ ފަރާތުގެ ނިމުން ނުވަތަ ކޮޅު ހުންނަނީ ހިމަކޮށެވެ. އަރިމަތީ (ހަށިގަނޑުގެ އަރިމައްޗަށް)ވީ ފަރާތުގެ ނިމުން ހުންނަނީ ފުޅާކޮށެވެ. ހުންކޮށީގެ މަތީ ބޯޑަރުގައި އަރިމަތީ ފަރާތުން ނިމޭ ހިސާބުގައި ގޮށެއް ލެވިފައި އިދެއެވެ. އަދި މިގޮށުގެ ސަބަބުން ހުންކޮށިން ނިކުތުމެއް(projections) އުފެދިފައި އިދެއެވެ. މިއުފުލުމަށް ނުވަތަ ނުވަތަ ނިކުމެފައިވާ ނިކުތުމަށް ކިޔަނީ ''ހުންކޮށީގެ ކަން''(Splenic angle) އެވެ. ހުންކޮށީގެ ތިރީ ބޯޑަރު ހުންނަނީ ވަށްކޮށް އަދި އޮމާންކޮށެވެ.

ހުންކޮށީގައި ދެކޮޅު، 3 ބޯޑަރު އަދި ދެފަރާތް ވެއެވެ. އެއީ މެދުތެރެއާވީ ކޮޅު، އަރިމައްޗާވީކޮޅު، ތިރީ ބޯޑަރު، މަތީ ބޯޑަރު،ކުރިމަތީ ބޯޑަރު، ޑައަފްރަމް އާއި ދިމާވާ ފަރާތް، އަދި އެތެރެހައްޓާ ކުރިމަތިވާ ފަރާތެވެ.

ހުންކޮށީގެ ސައިޒަށް ބަލާއިރު އޭގެ ބޯމިނުގައި 1 އިންޗި، ފުޅާ މިނުގައި 3 އިންޗި، އަދި ދިގުމިނުގައި 5 އިންޗި ހުރެއެވެ. ހުންކޮށީގެ ބަރުދަނުގައި  އެވްރެޖް ގޮތެއްގައި  200-150 ގްރާމް ހުރެއެވެ.

ހުންކޮއްޓާއި ވިދިފައިވާ ހަށިގަނޑުގެ ބައިތައް

ހުންކޮށީގެ ދެފަރާތް ވެއެވެ. އެއީ ޑައަފްރަމް އާއި ޖެހިފައިވާ ފަރާތާއި އަދި އެތެރެހަށީގެ ގުނަވަންތަކުގައި ޖެހޭގޮތަށް އިންނަ ފަރާތެވެ. ޑައަފްރަމްއާއި ޖެހިފައިވާ ފަރާތް ހުންނަނީ އޮމާންކޮށެވެ. މި ފަރާތް ޖެހޭނީ ޑައަފްރަމް(Daiphragm) ގައެވެ. އެހެން ކަމުން ޑައަފްރަމް އަކީ ހުންކޮށި ވާތް ފަރާތުގެ ފުއްޕާމޭ، އަރިކަށީގެ ކަށިތަކުގެ ތެރެއިން 9،10، 11 ވަނަ ކަށިގަނޑު އަދި އެކަށިތަކުގެ ދޭތެރޭގައިވާ މަސްތަކާއި ވަކިކޮށްދޭ ހުރަހެކެވެ.

އެތެރެހައްޓާއި ކުރިމަތިވާ ގޮތަށް އިންނަ ފަރާތް ހުންނަނީ ސީދާ އެތެރެހަށީގެ ގުނަވަންތަކުގައި ޖެހޭގޮތަށް އުފެދިފައެވެ. އެހެންކަމުން ހުންކޮށި ޖެހޭ ކޮންމެ ގުނަވަނަކަށް ހުންކޮށީގައި ޚާއްޞަ އަޑިކޮޅެއް ނުވަތަ ''އިމްޕްރެޝަން''(Impression) އެއް އުފެދިފައި ހުރެއެވެ. މިގޮތުން ހުންކޮށީގައި ޖެހިފައި ހުންނަ އެތެރެ ހަށީގެ ގުނަވަންތަކަކީ މައިދާ، ވާތް ފަރާތުގެ ގުރުދާ، ޗިސްމޭގެ ނިގޫކޮޅު، އަދި ފަލަ ގޮހޮރުން ހުރަހަށްވާގޮތަށް އޮންނަ ބަޔާއި، އަދި ފަލަ ގޮހޮރުން މަތިން ތިރިއަށްވާ ގޮތަށް އޮންނަ ބަޔާއި، ގުޅޭ ހިސާބުގެ ކަނެވެ. މިއިން ކޮންމެ ތަނެއް ހުންކޮށީގައި ޖެހިފައިވާ ތަނަށް ކުރިން ބުނި ''އިމްޕްރެޝަން'' އުފެދިފައި ހުރެއެވެ.

ހުންކޮށި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނަނީ އެތެރެހަށީގެ އެހެން ގުނަވަންތަކާއި ފާލަން އަޅައިދޭ އެއްސުން ތަކެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. މިގޮތުން ހުންކޮށްޓާއި، ގުރުދާ ގުޅުވައިދިނުމަށް އުފެދިފައިވާ އެއްސުމަށް ކިޔަނީ ''ލިއެނޯ ރީނަލް ލިގަމެންޓް''(Lienorenal ligament) އެވެ. އަދި ހުންކޮށްޓާއި، މައިދާ ގުޅުވައިދޭ އެއްސުމަށް ކިޔަނީ ''ގެސްޓްރޯ ސްޕްލެނިކް ލިގަމެންޓް''(Gastrosplenic ligament) އެވެ.

ހުންކޮށްޓަށް ލޭފޯރުކޮށްދިނުން

ހުންކޮށްޓަށް ލޭފޯރުވައިދެނީ ސްޕްލީނިކް އާޓަރީ އަދި ސްޕްލީނިކް ވެއިން އިންނެވެ. ސްޕްލީނިކް އާޓަރީ އަކީ އެއޯޓާ އިން އުފެދިފައިވާ ''ސިލިއެކް ޓްރަންކް''(Celiac trunk) އިން ނިކުމެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ލޭހޮޅި އެވެ. ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި ސްޕްލީނިކް އާޓަރީ ކުދިކުދި ލޭހޮޅިތަކަށް ބައިވެ، ކަފިވެގެން ގޮސްފައި ވެއެވެ.

ހުންކޮށި އަދާކޮށްދޭ ވަޒީފާ

ހ- ހަށިގަނޑު ބަލިތަކުން ދިފާޢުކުރުން : ހަށިގަނޑު ތަފާތު ބަލިތަކުން ދިފާޢު ކުރުމުގައި ހުންކޮށި މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރެއެވެ. މިގޮތުން ބަލިތަކާއި ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރާނެ ވަރަށް ގިނަ ބާވަތްތަކުގެ ސެލްތައް ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި އުފެދެއެވެ. މިގޮތުން ހުންކޮށިން އުފައްދާ ހަށިގަނޑުގެ ދިފާޢީ ނިޒާމްގައި ޝާމިލްވާ ސެލްތަކުގެ ތެރޭގައި ''މެކްރަފޭޖް''، ''ޕްލާޒްމާ ސެލް''، ''ލިމްފަސައިޓް''، ފަދަ ސެލްތައް ހިމެނެއެވެ. އެހެންކަމުން ހުންކޮށި ނަގާފައިވާނަމަ ބެކްޓީރިޔާ ފަދަ ޖަރާސީމް ތަކުން ޖެހޭ ބަލިތަކަށް ފަސޭހައިން ހުށަހެޅި ހަށިގަނޑަށް ނުރައްކާ ކުރުވައެވެ.

ށ- ލޭގެ ސެލްތައް އުފެއްދުން :  ބަނޑުގައި އޮންނަ ތުއްތު ދަރިފުޅުގެ ހަށިގަނޑުގައި ލޭގެ ހުދު ސެލްތަކާއި ރަތް ސެލްތައް ވެސް އުފައްދައެވެ. ނަމަވެސް އުފަންވުމަށްފަހު ލޭގެ ރަތް ސެލްތައް އުފެއްދުމުގެ ގާބިލިއްޔަތު ހުންކޮށްޓަކު ނުހުރެއެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި ލޭގެ ރަތްސެލްތައް އުފައްދަނީ ކަށީގެ މަދުންނެވެ. .. ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި ލޭގެ ބައެއް ވައްތަރުގެ ސެލްތައް އުފައްދައެވެ. މިގޮތުން ކުޑަކުދިންގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި ލޭގެ ރަތްސެލް އުފައްދާއިރު، ބޮޑެތި މީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ލޭގެ ހުދުސެލްގެ ވައްތަރެއް ކަމުގައިވާ ލިމްފަސައިޓް އުފައްދައެވެ. މީގެ އިތުރުން ބޮޑެތި މީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ކަށީގެ މަދު ފިޔަވައި ލޭގެ ސެލްތައް އުފައްދާ މައިގަނޑު ތަނަކީ ވެސް ހުންކޮށި އެވެ.

ނ- ދުވަސްވީ ލޭގެ ސެލްތައް ނައްތާލުން : ލޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ދުވަސްވީ ލޭގެ ސެލްތައް ހުންކޮށީގައި ހުންނަ ބައެއް ވައްތަރުގެ ސެލްތަކުން ހަލާކުކޮށް ނައްތައިލައެވެ. ހުންކޮށީގެ މަސައްކަތް ހަލުވިވެ، ހުންކޮށިން މާގިނައިން ޕްލޭޓްލިޓް ތައް ހަލާކު ކުރަން ފަށައިފިނަމަ ލޭހިލުމުގެ ބައްޔެއް ކަމަށްވާ ''ތްރަމްބަސައިޓިކް ޕާޕިއުރާ'' ފެންމަތި ކުރުވައެވެ. ލޭގެ ރަތް ސެލްތައް ދިރި ހުންނަނީ ގާތްގަނޑަކަށް 120 ދުވަހުގެ މުއްދަތަށެވެ. މިމުއްދަތު ހަމަވުމުން ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި އެ ސެލްތައް ހަލާކުވެ ނެތިދެއެވެ.

ރ- ލޭ ގުދަންކުރުން : ހުންކޮއްޓާމެދު ބެލެވެނީ ލޭ އުފުލައިދޭ ރިޒާވަރެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ސަބަބަކީ ހުންކޮށީގައިވާ ކުދިކުދި ހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ލޭ ގިނައަދަދަކަށް ޖަމާކޮށް ރައްކާކޮށްދޭތީ އެވެ. ލޭހިލުން ކުރިމަތިވުން ފަދަ ޙާލަތްތަކުގައި ހުންކޮއްޓަށް ބާރުފޯރުވާ ނާރު ހީވާގިވުމުން ހުންކޮށީގެ ހޮޅި ނުވަތަ މަޑުމަސްތައް ކުރުގެޅި، ފިތި، މިދެންނެވި ކުދިކުދި ހޮޅިތަކުގައި ހުރި ލޭތައް ލޭގެ އާރުގެ ތެރެއަށް ފޮނުވާލައެވެ. ނަމަވެސް މިއީ އިންސާނުންނަށް މާބޭނުންތެރި ކަމަކަށް ނުވެއެވެ. އެއީ އިންސާނެއްގެ ހުންކޮށީގެ ގިނަވެގެން އެއްފަހަރާ ރައްކާކުރެވޭނީ ގާތްގަނޑަކަށް އެންމެ 200 ނުވަތަ 236.5 މިލިލީޓަރުގެ ލޭކަމަށްވާތީ އެވެ. އަދި ހުންކޮށީގެ ކެޕްސޫލް ކޮންޓްރެކްޓްވަނީ ވަރަށް ކުޑަކޮށް ވަރަށް މަޑުމަޑުން ކަމަށްވާތީ އެވެ.

ބ- ލޭފުރާނައި ސާފުކޮށްދިނުން : ހުންކޮށްޓަކީ ފުރޭންޏެއް ފަދައިން މަސައްކަތްކުރާ ގުނަވަނެކެވެ. އެގޮތުން ލޭގެތެރޭގައި ދައުރުވާ ބެކްޓީރިޔާ، ވައިރަސް ފަދަ ޖަރާސީމް ތަކާއި އެހެނިހެން ހަށިގަނޑަށް ގެއްލުންދެނިވި ތަކެތި، ހުންކޮށްޓަށް ދިއުމުން، ހުންކޮށީގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ލޭގެ ހުދުސެލްތައް އެފަދަ ޖަރާސީމްތަކަށް ހަމަލާދީ މަރައި ނައްތާލަ އެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ލޭ ސާފުކަންމަތީގައި ދެމިހުރެ، ތަފާތު އިންފެކްޝަންތަކުން ދުރުކޮށްދެއެވެ.

ހުންކޮށީގެ ބަލިތައް

ހުންކޮށި ބޮޑުވުން (Spleenomegaly): ހުންކޮށި ބޮޑުވުމަކީ ބައެއް ކަހަލަ ބަލިތަކާއި ގުޅިގެން ދިމާވެދާނެ ޞިއްޙީ މައްސަލަ އެކެވެ. އާންމުގޮތެއްގައި ހުންކޮށި ބޮޑުވާން ދިމާވަނީ ހުންކޮށީގެ ވޯރކްލޯޑް މަތިވުމުންނެވެ. ލޭމަދުވުމުގެ ބައެއް ވައްތަރުތަކުގެ ސަބަބުން ހުންކޮށީގެ މަސައްކަތަށް ބާރުބޮޑުވެ، ހުންކޮށި ބޮޑުވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. ހުންކޮށި ބޮޑުވުމުން ދިމާވެދާނެ އުދަގޫ ތަކުގެ ތެރޭގައި، ބަނޑުގައި ރިހުން، މޭގައި ރިހުން، ބުރަކަށީގައި ރިހުން، އަދި ލޭމަދުވުމުން ފެންނަ އުދަގޫތައް ފެންނަށް ފެށުން ހިމެނެއެވެ.

ހުންކޮށި ފަޅައިގެންދިއުން (Spleen rupture): ހުންކޮށި ފަޅައިގެން ދިއުމަކީ ވަގުތުން އަވަސްފަރުވާ ބޭނުންވާނެ، ޞިއްޙީ ޙާލަތެކެވެ. ހުންކޮށި ފަޅައިގެންދިއުން  އާންމުކޮށް މެދުވެރިވަނީ މަގުމަތީގެ އެކްސިޑެންޓުތަކުގައި ހަށިގަނޑަށް ލިބޭ އަނިޔާއެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. ހުންކޮށި ފަޅައިގެން ދިއުމަކީ އެކަމުގެ ސަބަބުން އެތެރެހަށްޓަށް ލޭއެޅި، ޝޮކުޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު އޮންނަ ކަމެކެވެ. އަދި މިއީ ފުރާނައަށް ވެސް ނުރައްކާވެދާނެ ކަމެކެވެ. ހުންކޮށި ފަޅައިގެން ދިއުމުން ދިމާވެދާނެ އުދަގޫތަކުގެ ތެރޭގައި، ބަނޑުގައި ރިހުން، ވާތް ފަރާތު ކޮނޑުގައި ރިހުން، ލޭގެ ޕްރެޝަރު ދަށްވުން، އަދި ހިތުގެ ވިންދު އަވަސްވުން ފަދަ ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ. ފަރުވާގެ ގޮތުގައި އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނަގަންޖެހޭ ފަހަރު ވެސް އާދެއެވެ.

ހުންކޮށި ނުހުރުން (Asplenia): ހުންކޮށި ނުހުރުން ނުވަތަ ހުންކޮށި ނެތުމަކީ މަދުން ނަމަވެސް ބައެއް މީހުންނަށް ކުރިމަތިވާ ޞިއްޙީ ޙާލަތެކެވެ. ބައެއް ފަހަރު އުފެދުމުގައި ހުންކޮށި ނުހުރުމަކީ ވެސް ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. އަނެއްބައި ފަަހަރު އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނަގަންޖެހޭ ފަހަރު ވެސް އާދެއެވެ. ހުންކޮށި ހަށިގަނޑުގައި ނެތް ޙާލަތުގައި، ނުވަތަ އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނަގައިފިނަމަ، ހަށިގަނޑަށް ބޭނުންވާ ވަކި ޚާއްޞަ ވެކްސިންތަކެއް ހުރެއެވެ. މިބުނި ވެކްސިން ތަކަކީ ފުއްޕާމެޔާއި، ސިކުނޑިއާއި އަދި ހަށިގަނޑުގެ އެކި ހިސާބުތަކުގައި ޖަރާސީމްގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ބަލިތައް އަށަގަތުމުން ދުރުކޮށްދިނުމަށް އެހީތެރިވެދޭ ވެކްސިން ތަކެކެވެ.

ހުންކޮށިން ބައެއް މަރުވުން (Splenic infarction): ހުންކޮށިން ބައެއް މަރުވުމުގެ މާނައަކީ އެކަށޭނަ ވަރަށް އޮކްސިޖަން ފޯރުކޮށް ނުދެވުމުގެ ސަބަބުން ހުންކޮށީގެ ވަކި ހިސާބެއްގެ މަސައްކަތް، ނުވަތަ މުޅި ހުންކޮށީގެ މަސައްކަތް ހުއްޓުމަކަށް އައުމެވެ. އާންމު ގޮެތެއްގައި މިބީދައިން ހުންކޮށިން ބައެއް މަރުވުން މެދުވެރިވަނީ ހުންކޮށްޓަށް ލޭފޯރުކޮށްދޭ ލޭހޮޅި، (ގަނޑު ލޭކޮޅެއް އުފެދުމުގެ ސަބަބުން) ބެދި، ހުންކޮށްޓަށް ލޭފޯރުކޮށްދިނުމަށް ހުރަސް އެޅިއްޖެނަމަ އެވެ. ބައެއް ފަހަރު މިކަން ކުރިމަތިވި ނަމަވެސް އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުވަތަ އުދަނގުލެއް ފާހަގަނުވެ ހިގައިދާނެ އެވެ. އެންމެ އާންމުކޮށް ފާހަގަކުރެވޭނެ ކަމަކީ ބަނޑުގެ ވާތްފަރާތުން މަތީގައި  ތަދު ހުރުމާއެކު، ބައެއް ފަހަރު އެތަދު ވާތް ފަރާތުގެ ކޮނޑުމަށްޗަށް ފޯރުމެވެ.

އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނެގުން

އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނެގުމަކީ ހުންކޮށީގެ ބައެއް ބަލިތަކުގައި ފަރުވާއެއްގެ ގޮތުގައި ކުރެވޭ ކަމެކެވެ. ހުންކޮށިން ބައެއް ނަގައިފިނަމަ، އެބައި އަލުން އުފެދުމަކީ ވެދާނެ ކަމެކެވެ. ހުންކޮށި އެއްކޮށް ނަގައިފިނަމަ އަލުން އަނބުރާ ހުންކޮށްޓެއް ނުއުފެދޭނެ އެވެ. މިޙާލަތުގައި ހުންކޮށިން ކުރަމުން ގެންދާ ބައެއް މަސައްކަތްތައް އެހެން ބައެއް ގުނަވަންތަކުން ކުރަން ފަށާނެ އެވެ. އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނެގުމަކީ ބެކްޓީރިޔާގެ ސަބަބުންޖެހޭ ބަލިތަކަށް ހުށަހެޅުމުގެ ފުރުޞަތު އިތުރުކުރުވާ ކަމެކެވެ. އަދި މިގޮތުން ބެކްޓީރިޔާ ފަދަ ޖަރާސީމްތަކުގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ބަލިތަކުގެ ސަބަބުން ފުރާނައަށް ނުރައްކާވުމުގެ ފުރުޞަތު ވެސް އޮވެއެވެ.

އޮޕަރޭޝަންކޮށްގެން ހުންކޮށި ނެގުމުން ދޭންޖެހޭ ބައެއް ވެކްސިންތައް ހުރެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި "ނިއުމޯކޯކަލް ޕޮލިސެކަރައިޑް ވެކްސިން"، "މެނިންގޯކޯކަލް ޕޮލިސެކަރައިޑް ވެކްސިން" އަދި "ހިބް ވެކްސިން" ހިމެނެއެވެ. މިއީ ސިކުނޑިއާއި ފުއްޕާމެޔާއި، ކަންފަތް ފަދަ ގުނަވަންތަކަށް ބެކްޓީރިޔާގެ ސަބަބުން ބަލިތައް ޖެހުން ދުރުކޮށްދޭނެ ވެކްސިން ތަކެކެވެ. ކުޑަކުދިން ހުންކޮށި ނެގުމަށްފަހު ކޮންމެ ދުވަހަކު އެންޓިބަޔޮޓިކް ބޭނުންކުރަން ޖެހިދާނެ އެވެ. އަދި ބޮޑެތި މީހުން ވެސް ބައެއް ފަހަރު ރޯގާ ޖެހުމުން އެންޓިބަޔޮޓިކް ނަގަން ޖެހިދާނެ އެވެ.

ހުންކޮށި ނަގަންޖެހޭ ބައެއް ޙާލަތްތައް

·         ހުންކޮށި ފަޅައިގެން ދިއުން

·         އުފެދުމުގައި ޖެހިފައިހުރި ހިމަލިޓިކް އެނީމިޔާ

·         އެހެން އޮޕަރޭޝަނެއްގެ ތެރޭގައި ހުންކޮށި ނެގުން

·         ހުންކޮށީގައި ސިސްޓް ނުވަތަ އެބްސެސް އުފެދުން

·         ހުންކޮށްޓަށް ކެންސަރު ޖެހުން

ހުންކޮށި ނެގުމަށްފަހު ކުރިމަތިވެދާނެ ބައެއް ކަންތައްތައް

·         އޮޕަރޭޝަނަށްފަހު ހުންއައުން

·         ހޮނޑުލުން އަދި އުކުޑި ކޮއްޓުން

·         ޑައަފްރަމްގެ ދަށުގައި ލޭޖަމާވުން

·         އިންފެކްޝަން އަށަގަތުން

·         އޮޕަރޭޝަންގެ ތެރޭގައި އެތެރެހަށީގެ އެހެން ގުނަވަނަކަށް ގެއްލުންވުން

މައުލޫމާތު:

http://www.healthhype.com/spleen-location-anatomy-and-function.html

http://www.webmd.com/digestive-disorders/picture-of-the-spleen

http://www.microbiologybytes.com/iandi/2b.html

http://emedicine.medscape.com/article/1948863-overview#showall

ކޮލެސްޓްރޯލް

ކޮލެސްޓްރޯލް

ކޮލެސްޓްރޯލް(cholesterol) އަކީ އިންސާނުންނާއި، ޖަނަވާރު ތަކުގެ ހަށިގަނޑުގައި  އެކުލެވޭ ލޭގެ ފެނުގެ ބައި ނުވަތަ ލޭގެ ޕްލާޒްމާގައި ހުންނަ ތެޔޮ(ސަރުބީއެކުލެވޭ) މާއްދާ އެކެވެ. މިއީ ސްޓީރޮއިޑް އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ އޯގެނިކް ކަމްޕައުންޑެކެވެ. ކޮލެސްޓްރޯލް އޭގެ އަސްލު ސިފައިގައި ހުންނައިރު ހުންނާނީ ސާފު ހުދު ކުލައިގައެވެ. އަދި އޭގައި އެއްވެސް ރަހައެއް ނުވަތަ ވަހެއްވެސް އެކުލެވިގެން ނުވެއެވެ.

އިންސާނާގެ ހަށިގަނޑު ރަގަޅަށް މަސައްކަތް ކުރުމަށްޓަކައި، ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ކޮލެސްޓްރޯލް ބޭނުންވެއެވެ. އެގޮތުން، އިންސާނުންނާއި ޖަނަވާރުންގެ ހަށިގަނޑުގެ ތެރޭގައިވާ ކޮންމެ ސެލްއެއްގެ ބޭރު ފަށަލައިގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހުރެއެވެ. ސެލްގެ ބޭރު ފަށަލައިގައި ހުންނަ މިބުނި ކޮލެސްޓްރޯލް އިން ބައިލް އެސިޑް ، ސްޓީރޮއިޑް ހޯރމޯން އަދި ވިޓަމިން-ޑީ އުފެއްދުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. މިބުނި މަސައްކަތްތައް ހިންގުމަށް ހަށިގަނޑަށް ކޮލެސްޓްރޯލް ބޭނުންވަނީ ވަކި މިންވަރަކަށެވެ. އެހެންކަމުން ހަށިގަނޑަށް ބޭނުންވާ މިންވަރު ހައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް އެއަށްވުރެ ގިނައިން ހަށިގަނޑުގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހުރުމަކީ ތަފާތު ބަލިތައް ފެންމަތިވެގެން އަންނާނެ ކަމެކެވެ. ކޮލެސްޓްރޯލް އުފައްދަނީ  މޭގަނޑު އަދި ހަށިގަނޑުގެ ބައެއް އެހެން ގުނަވަންތަކުންނެވެ.  

އިންސާނުންގެ ކެއުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ ބައެއް ކާތަކެތިން ވެސް ހަށިގަނޑަށް ކޮލެސްޓްރޯލް ލިއްބައިދެއެވެ. ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހުންނަނީ ލޭގައި ހިމެނޭ ޕްރޮޓީން އެއް ކަމުގައިވާ '''ލިޕޯޕްރޮޓީން''(Lipoprotein) އާއި ތަތްވެފައެވެ. ނުވަތަ އެކުވެފައެވެ. އެހެންކަމުން ކޮލެސްޓްރޯލް ލޭގެ ތެރޭގައި ދައުރުވާނީ މިބުނި ޕްރޮޓީން އާއި އެކުވެގެންނެވެ.

ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ގެ މިންވަރު މަތިވުމަކީ ހިތުގެ ބަލިތަކާއި ލޭހޮޅިތައް ހަރުވުން ފަދަ ބަލިތަކަށް ފުރުޞަތު ހުޅުވިގެންދާނެ ކަމެކެވެ. މިދެންނެވި ބަލިތަކުގައި ލޭހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ނުވަތަ ސަރުބީ ޖަމާވެ، ލޭހޮޅިތަކުގައި ލޭދައުރުކުރުމުގައި ހުރަސްތަކާއި ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ހަށިގަނޑުގެ އެކި ހިސާބުތަކަށް ލޭފޮނުވާދޭ މިންވަރު ދަށްވެ، ހިތްހުއްޓުން،ހިތުގެ މަސްގަނޑުން ބައެއް މަރުވުން، އަދި ވާގިނެތޭ ބަލި ޖެހުން ފަދަ ކަންތައްތައް ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ. ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހިމެނޭ މިންވަރު ދަށްކުރުމަށްޓަކައި ކެއުމުގައި ތެޔޮ ނުވަތަ ސަރުބީ އެކުލެވޭ ކާނާ ބޭނުންކުރުން މަދުކުރަން ޖެހެއެވެ. 

ކޮލެސްޓްރޯލްގެ ވައްތަރުތައް

ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހުންނަނީ ލޭގައި ހިމެނޭ ޕްރޮޓީން އެއް ކަމުގައިވާ '''ލިޕޯޕްރޮޓީން''(Lipoprotein) އާއި ތަތްވެފައެވެ. ނުވަތަ އެކުވެފައެވެ. އެހެންކަމުން ކޮލެސްޓްރޯލް ލޭގެ ތެރޭގައި ދައުރުވާނީ މިބުނި ޕްރޮޓީން އާއި އެކުވެގެންނެވެ.  ސަރުބީ އާއި އަޅާ ނިސްބަތްކުރާ އިރު ޕްރޮޓީން ހުންނަ މިންވަރެއްގެ މައްޗަށް ރިޢާޔަތްކޮށް "ލިޕޯޕްރޮޓީން" ބެހިފައިވާ ބައިތައް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.

·         ޑެންސިޓީ ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން(LDL): ޑެންސިޓީ ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން އަށް "ނުރަގަޅު"، ނުވަތަ "ގޯސް" ކޮލެސްޓްރޯލް އޭ ވެސް ކިޔައެވެ. އާންމުގޮތެއްގައި ލޭހޮޅިތަކުގެ ފާރުގައި ކޮބަޑިގަނޑެއްގެ ސިފައިގައި ތަތްވެ ހަރުލަނީ މިވައްތަރުގެ ލިޕޯޕްރޮޓީން އެވެ. ޑެންސިޓީ ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން ލޭގައި ގިނަވެ މަތިވި ވަރަކަށް، ހިތުގެ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑެވެ.

·         ޑެންސިޓީ މަތި ލިޕޯޕްރޮޓީން(HDL): ޑެންސިޓީ މަތި ލިޕޯޕްރޮޓީން އަށް "ރަގަޅު" ކޮލެސްޓްރޯލް އޭ ވެސް ކިޔައެވެ. މިއީ ލޭގައި ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަދުކޮށް ދަށްކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭ ލިޕޯޕްރޮޓީން އެކެވެ. ޑެންސިޓީ މަތި ލިޕޯޕްރޮޓީން ގިނަވެ މަތިވި ވަރަކަށް ޞިއްޙަތަށް ރަގަޅުވާނެއެވެ. ޑެންސިޓީ މަތި ލިޕޯޕްރޮޓީން ލޭގައި މަދުވެ، ދަށްވި ވަރަކަށް، ހިތުގެ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑެވެ.

·         ޑެންސިޓީ ވަރަށް ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން(VLDL): މިއީ ޑެންސިޓީ ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން އާއި އެއްގޮތް އެއްޗެކެވެ. މިވައްތަރު ލިޕޯޕްރޮޓީންގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ހުންނަނީ ފެޓް ނުވަތަ ސަރުބީ އެވެ. މާގިނައިން ޕްރޮޓީން އެއް ނުހުންނާނެ އެވެ.

·         ޓްރައިގްލިސެރައިޑް(Triglyceride): މިއީ ޑެންސިޓީ ވަރަށް ދަށް ލިޕޯޕްރޮޓީން އާއެކު ލޭގެ ތެރޭގައި ދައުރުވާ، ސަރުބީގެ ވައްތަރެކެވެ. ހަށިގަނޑުގައިވާ ގިނަވާ ކެލޮރީ، ހަކުރު، ބަނގުރާ، ހަށިގަނޑުގެ ތެރޭގައި ޓްރައިގްލިސެރައިޑް އަށް ބަދަލުވެ، ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ސަރުބީ އެކުލެވޭ ސެލްތަކުގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުރެއެވެ.

ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރަށް ބަދަލުގެނުވާ ކަންތައްތައް

·         ކާނާ : ކާތަކެތީގައި ސެޗިޔުރޭޓެޑް ފެޓް، އަދި ކޮލެސްޓްރޯލް އެކުލެވުމަކީ ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިވާނެ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ކެއުމުގައި ސެޗިޔުރޭޓެޑް ފެޓް، އަދި ކޮލެސްޓްރޯލް ހިމެނޭ މިންވަރު މަދުކުރާށެވެ.

·         ބަރުދަން : ބަރުދަން އިތުރުވުމަކީ ހިތުގެ ބަލިތަކަށް މަގުފަހިކުރާ ކަމެކެވެ. މީގެ އިތުރުން މާބޮޑަށް ފަލަވެ، ބަރުދަން އިތުރުވުމަކީ، ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު ވެސް މަތިކުރާ ކަމެކެވެ. ބަރުދަން ލުއިކުރުމަކީ އެކަމުގެ ސަބަބުން، ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލް، އަދި ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ކޮލެސްޓްރޯލްގެ ޖުމުލަ ނިސްބަތް ދަށްކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ކަމެކެވެ. އަދި ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ ނިސްބަތް މަތިކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ކަމެކެވެ.

·         ކަސްރަތު : ގަވާޢިދުން ކަސްރަތު ކުރުމަކީ ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު ދަށްކޮށް، ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ކޮންމެ ދުވަހަކު ގަވާޢިދުން މަދުވެގެން 30 މިނިޓް ހަށިގަނޑަށް ފައިދާހުރި ކޮންމެވެސް ކަސްރަތެއް ކުރުމަށް އާދަކުރާށެވެ.

·         އުމުރު އަދި ޖިންސް : އަހަރެމެންގެ އުމުރުން ދުވަސްވާ ވަރަކަށް ހަށިގަނޑުގައި ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިވަމުން ދެއެވެ. އިއްދައިން ކެނޑުމުގެ ކުރިން އަންހެނުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީ ނުވަތަ ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު އެއުމުރުގެ ފިރިހެނުންނާއި އަޅާކިޔާއިރު، ދަށްކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ނަމަވެސް އިއްދައިން ކެނޑުމަށްފަހު އަންހެނުންގެ ހަށިގަނޑުގައި  ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިވުމަށް މަގުފަހި ވެއެވެ.

·         ހަކުރު ބަލި : ހަކުރު ބަލި ރަގަޅަށް ކޮންޓްރޯލް ނުކުރެވުމަކީ ސަރުބީގެ މިންވަރު މަތިވާ ކަމެކެވެ. ހަކުރު ބަލި ކޮންޓްރޯލްވެ، ހަމައިގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނަވަރަކަށް، ސަރުބީގެ ނިސްބަތް ވެސް ދަށްވެއެވެ.

·         ވާރުތަވުން : އެމީހެއްގެ ހަށިގަނޑުން އުފައްދާނީ ކިހާ ކޮލެސްޓްރޯލެއް ނުވަތަ ސަރުބީއެއްކަން ކަނޑައެޅުމުގައި އެމީހެއްގެ ހަށިގަނޑުގައި އެކުލެވޭ ވިރާސީ ބަހާ ގެ ދައުރެއް އޮވެއެވެ. ލޭގައި ސަރުބީ މަތިވުމުގެ މައްސަލައަކީ ބައެއް އާއިލާތަކުގެ މެންބަރުންގެ ތެރޭގައި އާންމު ކަމެކެވެ.

·         އެހެނިހެން ސަބަބުތައް : ބައެއް ކަހަލަ ބޭހާއި ބައެއް ކަހަލަ ބަލިތަކުގެ ސަބަބުން ވެސް ލޭގައި ސަރުބީގެ މިންވަރު މަތިވެއެވެ.

ހިތުގެ ބަލިތަކާއި ކޮލެސްޓްރޯލް

ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިވުމުން ލޭހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ނުވަތަ ސަރުބީ ކޮބަޑި ގަނޑެއް (Plaque)ގެ ސިފައިގައި ޖަމާވެ، ލޭހޮޅިތަކުގައި ލޭދައުރުކުރުމުގައި ހުރަސްތަކާއި ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ. މިގޮތަށް ލޭހޮޅީގެ ތެރޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވުމުން، ލޭހޮޅި ހަރުވާގޮތް(Atherosclerosis) ދިމާވެއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ހަށިގަނޑުގެ އެކި ހިސާބުތަކަށް ލޭފޮނުވާދޭ މިންވަރު ދަށްވެ، ހިތްހުއްޓުން،ހިތުގެ މަސްގަނޑުން ބައެއް މަރުވުން، އަދި ވާގިނެތޭ ބަލި ޖެހުން ފަދަ ކަންތައްތައް ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ.

ހިތަށް ލޭފޮނުވުން ދަށްވެ، އެކަށޭނަ ވަރަށް އޮކްސިޖަން ނުލިބުމުން "އެންޖައިނާ"(Angina) ކިޔާ މޭގައި ރިހުމުގެ ވައްތަރެއް ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ. ހިތަށް ލޭފޯރުކޮށްދޭ "ކޮރޯނަރީ އާޓަރީ"(Coronary artery) އޭ ކިޔޭ ލޭހޮޅީގައި ސަރުބީ ޖަމާވެ، ލޭހޮޅި ހަނިވެފައި ވަނިކޮށް، ގަނޑުލޭކޮޅެއް (Blood clot) ލޭހޮޅީގެ ތެރޭގައި އުފެދި، އެލޭހޮޅި ބެދިއްޖެނަމަ، ހިތުގެ މަސްގަނޑުން ބައެއް މަރުވުން (Heart attack) ފަދަ ކަމެއް ދިމާވުމަކީ އާންމު ކަމެކެވެ.

ލޭގައި ކޮލެސްޓްރޯލް ހިމެނޭ މިންވަރު ދަށްކުރުމަށްޓަކައި ކެއުމުގައި ތެޔޮ ނުވަތަ ސަރުބީ އެކުލެވޭ ކާނާ ބޭނުންކުރުން މަދުކުރަން ޖެހެއެވެ.

ހަށިގަނޑުގައި ކޮލެސްޓްރޯލް މަތިވުން ކަމުގައި ބަލަނީ ކިހާ މިންވަރެ ހުރެގެންތަ؟

އުމުރުން 20 އަހަރުން މަތީގެ ކޮންމެ މީހަކު ވެސް އެންމެ މަދުވެގެން ކޮންމެ 5 އަހަރަކުން އެއް ފަހަރު ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީ ހުރި ނިސްބަތް ބަލައިލުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ.

ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީ މަތިވުމުން ދެޓެސްޓެއް ހަދައި އުޅެއެވެ. އެއީ ހައިބަނޑާހުރެ ހަދާ ޓެސްޓަކާއި، ކައިގެން ހަދާ ޓެސްޓެކެވެ. ކައިގެން ހަދާ ޓެސްޓުގެ އެހީގައި، މުޅި ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީހުރި ޖުމުލަ މިންވަރާއި، ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލް އެކުލެވޭ މިންވަރު ދެނެގަނެވޭނެ އެވެ. ހައިބަނޑާހުރެ ހަދާ ޓެސްޓަށް "ލިޕިޑް ޕްރޮފައިލް" އޭ ކިޔައެވެ. މިޓެސްޓްގެ އެހީގައި މުޅި ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީހުރި ޖުމުލަ މިންވަރާއި، ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލް، ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލް، އަދި ޓްރައިގްލިސެރައިޑް އެކުލެވޭ މިންވަރު ދެނެގަނެވެއެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ޑޮކްޓަރުން އިރުޝާދު ދެއްވަނީ ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ސަރުބީގެ ޖުމުލަ ނިސްބަތް 200 އަށްވުރެ ދަށުގައި ބެހެއްޓޭތޯ ބެލުމަށެވެ.

ސަރުބީ ނިސްބަތް	ފަންތި
200 އަށްވުރެ ދަށުގައި ހުރުން	އެންމެ އެދެވިގެންވާ މިންވަރު
239 – 200 އާއި ދެމެދުގައި ހުރުން	ހުރުން އެދެވޭ އެންމެ މަތީ މިންވަރު (ބޯޑަރ ލައިން)
240 އަށްވުރެ މަތީގައި ހުރުން	ސަރުބީ މަތިވުން

ސަރުބީގެ މިންވަރު ދަށްކޮށް، ހިތުގެ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަކުރާނީ ކިހިނެއް؟

ވަރަށް އާދައިގެ ކަންތައްތަކަށް ސަމާލުވެ، ފަރުވާތެރިވެގެން ސަރުބީގެ މިންވަރު ދަށްކޮށް ހިތުގެ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަކުރެވިދާނެ އެވެ. އެގޮތުން ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·         ތެލާއި، ސަރުބީމަދު ކާނާ ބޭނުންކުރުން : އެމެރިކަން ހާރޓް އެސޯސިއޭޝަން އިން ލަފާދެނީ އެވްރެޖްކޮށް ދުވާލެއްގެ މައްޗަށް ކޮލެސްޓްރޯލް ނުވަތަ ސަރުބީ ކާނާއިން ހޯދާ މިންވަރު 300 މިލިގްރާމަށްވުރެ ދަށުގައި ބެހެއްޓުމަށެވެ. ހިތުގެ ބައްޔެއް ހުރި މީހެއް ނަމަ މިނިސްބަތް 200 މިލިގްރާމަށްވުރެ ދަށުގައި ބެހެއްޓުމަށެވެ. ކާނާގައި ސަރުބީ ހިމެނޭ މިންވަރު ދަށްކުރުމަށް، ސެޗިޔުރޭޓެޑް ފެޓް ހިމެނޭ ކާނާ ބޭނުންކުރުން މަދުކުރުމާއި، ތެލާއި ސަރުބީ ގިނައިން ހިމެނޭ ކާނާގެ ބާވަތްތައް ބޭނުންކުރުން މަދުކުރުން މުހިއްމެވެ.

·         ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން ހުއްޓާލުން : ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރުމަކީ ހަށިގަނޑުގައި ހިމެނޭ ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު ދަށްކޮށްދޭ ކަމެކެވެ. އަދި ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރުން ހުއްޓާލުމުން ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ ނިސްބަތް މަތިވެއެވެ.

·         ކަސްރަތުކުރުން : ގަވާޢިދުން ކަސްރަތު ކުރުމަކީ ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު ދަށްކޮށް، ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ކޮންމެ ދުވަހަކު ގަވާޢިދުން މަދުވެގެން 30 މިނިޓް ހަށިގަނޑަށް ފައިދާހުރި ކޮންމެވެސް ކަސްރަތެއް ކުރުމަށް އާދަކުރާށެވެ. ކަސްރަތުކުރުމަކީ ބަރުދަން ލުއިކޮށް، ހަކުރު ބައްޔާއި، ލޭމައްޗަށްދިއުން ކޮންޓްރޯލްކޮށްދީ ހިތުގެ ބަލިތަކުން ދުރުކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ.

·         ގަވާޢިދުން ބޭސް ބޭނުންކުރުން : ބައެއް ފަހަރު ހަމައެކަނި ކެއުމަށް ބަދަލު ގެނައުމާއި، ކަސްރަތު ކުރުން ސަރުބީ ދަށްނުވެ ހިގައިދާނެ އެވެ. އެހެން ކަމުން މިހާލަތުގައި ކެއުމަށް ބަދަލު ގެނައުމާއި އެކު، ކަސްރަތުކުރުން ކުރިޔަށް ގެންދަމުން، ސަރުބީ ދަށްކުރުމަށް ޑޮކްޓަރުން ދެއްވާ ބޭސް ގަވާޢިދުން ބޭނުން ކުރަން ޖެހެއެވެ.

ސަރުބީ މަތިވުމަށް ފަރުވާކުރަނީ ކިހިނެއް؟

ސަރުބީ ދަށްކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމުގެ މައިގަނޑު އަމާޒަކީ ހަށިގަނޑުގައި ރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު މަތިކޮށް، ނުރަގަޅު ކޮލެސްޓްރޯލްގެ މިންވަރު ދަށްކުރުމެވެ. ސަރުބީ ދަށްކުރުމަށް ދެގޮތެއް އޮވެއެވެ. އެއީ ކެއުމުގައި ހަށިގަނޑަށް ފައިދާހުރި ސަރުބީ ނެތް ކެއުމެއް ޚިޔާރު ކުރުމާއި، ސަރުބީ ދަށްކުރުމަށްދޭ ބޭސް ބޭނުން ކުރުމެވެ.

ސަރުބީގެ މިންވަރު ދަށްކުރުމަށް ޑޮކްޓަރުން މަސައްކަތްކުރަނީ، އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި ހުރި ހިތުގެ ބަލި ޖެހުމަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތަކުގެ މައްޗަށެވެ.

·         ހިތުގެ ބަލި ޖެހުމުގެ މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް 0-1 އާއި ދެމެދުގައި ހުރުން : ހިތުގެ ބަލިޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު އާދައިގެ މިންވަރަކަށް އޮވެއެވެ. ކޮލެސްޓްރޯލް ގަވާޢިދުން ޗެކްކުރުމާއި އެކު، ކަސްރަތު ކުރުމާއި، ކެއުމަށް ބަދަލުގެންނަށް ޖެހެއެވެ.

·         ހިތުގެ ބަލި ޖެހުމުގެ މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން 2 ކަމަށްވުރެ ގިނަ ކަންތައްތައް ހުރުން : ހިތުގެ ބަލިޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު އާދައިގެ މިންވަރަކަށް އޮވެއެވެ. ކޮލެސްޓްރޯލް ގަވާޢިދުން ޗެކްކުރުމާއި އެކު، ކަސްރަތު ކުރުމާއި، ކެއުމަށް ބަދަލުގެންނަށް ޖެހެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން ސަރުބީ ދަށްކުރާ ބޭސް ބޭނުންކުރަން ޖެހެއެވެ.

·         ހިތުގެ ބަލި ، ހަކުރު ބަލި ފަދަ ބަލިތަކާއި އެހެނިހެން ކަންތައްތައް ހުރުން : ކޮލެސްޓްރޯލް ގަވާޢިދުން ޗެކްކުރުމާއި އެކު، ކަސްރަތު ކުރުމާއި، ކެއުމަށް ބަދަލުގެންނަން ޖެހެއެވެ. އަދި ގަވާޢިދުން ސަރުބީ ދަށްކުރާ ބޭސް ބޭނުން ކުރަން ޖެހެއެވެ.

ސަރުބީ މަތިވުމުން ފަރުވާގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވޭ ބޭސްތައް

·         ސްޓެޓިން

·         ނިއެސިން

·         ބައިލް އެސިޑް ރެސިން

·         ފިބްރިކް އެސިޑް ޑިރައިވޭޓިވްސް

ސަރުބީ ދަށްކުރުމަށްދޭ ބޭހުގެ ފައިދާ އެންމެ ރަގަޅަށް ހަށިގަނޑަށްކުރާނީ ބޭސްކަމުންދާއިރު ކެއުމުގައި ވެސް ތެލާއި ސަރުބީ މަދު ކާތަކެތި ހިމަނައިގެންނެވެ.

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ކުދި ވައިކޮތަޅު ތައް

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ކުދި ވައިކޮތަޅު ތައް

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ކުދި ވައިކޮތަޅު (Alveolus)  ނުވަތަ ވައިބޮކި ތަކަކީ  ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި ލެޔާއި ފުއްޕާމެޔާއި ދެމެދު ހިގާ ގޭސްތައް ބަދަލުކުރުމުގެ މަސައްކަތް(އޮކްސިޖަން ލެޔަށް ފޯރުކޮށްދީ، ކާބަން ޑައިއޮކްސައިޑް ފުއްޕާމޭގެ ތެރެއަށް ދޫކުރުން) ހިންގާ މައިމަރުކަޒެވެ. މިއީ ނޭވާލާ ނިޒާމްގައިވާ ވައިދައުރުކުރާ ހޮޅިތައް ކަފިކަފިވެ، ބައިބައިވަމުން ގޮސް ނިމޭ ތަނެވެ. ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައިވާ ކުދި ވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ޖުމުލަ ސާރފޭސް އޭރިޔާ އަކީ 100 ސްކެއަރ މީޓަރެވެ. ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި މިކުދި ވައިކޮތަޅުތައް ހުންނަނީ ފުއްޕާމޭގައިވާ " ގޭސްބަދަލުކުރާ ސަރަހައްދު"(Respiratory zone) ގައެވެ.

ނޭވާހިނގާ މަގުގެ ކޮޅުގައިވާ ހިމަހޮޅިތައް

ފުއްޕާމޭގައިވާ ވައިނޮޅީގެ ކުދި ކަފިތަކުގެ ތެރެއިން ބައިވަމުން އުފެދިފައިވާ އެންމެ ފަހު ކަފި ނުވަތަ ނޭވާލުމުގައި ޝާމިލްވެ، ބައިވެރިވާ ކުދިކުދި ކަފި(Respiratory bronchioles) ކަފިތަކާއި ކުދި ވައިކޮތަޅު(Alveolus) ތައް ގުޅުވައިދެނީ އެދެމެދުގައިވާ ވައި ދައުރުކުރާ ހިމަހޮޅި (Alveolar ducts) ނުވަތަ ކަފިތަކަކުންނެވެ. މިއީ ނޭވާހިނގާ މަގުގައި ވައިދައުރުވާ އެންމެ ފަހު އަދި އެންމެ ހިމަ ހޮޅި ތަކެވެ. މީގެ 2- 1.5 މިލިޔަން އާއި ދެމެދު މިންވަރަށް މިފަދަ ހޮޅިތައް ކޮންމެ ފުއްޕާމެއެއްގައި ހުރެއެވެ. މިއިން ކޮންމެ ހޮޅިއެއްގެ ނިމޭކޮޅުން 3-2 ކުދި ވައިކޮތަޅަށް ބައިވެގެން ގޮސްފައި ވެއެވެ. މިހޮޅިތަކުގެ ބަތާނައިގައި ހޮޅިމަހުން(Smooth muscle) އުފެދިފައިވާ ފަށަލައެއް ވާއިރު، އެތެރޭ ތެތް ދުލިފަށަލައިގައި ހުންނަނީ "ސިމްޕަލް ކިޔުބޮއިޑަލް ނަން ސިލިއޭޓެޑް އެޕިތީލިއަމް"(Simple cuboidal non-ciliated epithelium) އެވެ. މިހޮޅިތަކުގައި ވެސް ހިމެނޭ ހޮޅިމަހުގެ ފަށަލަ އަކީ ބޭނުންވުމުން ހަނިވެ، ހިމަވުމާއި، ބޭނުންވުމުން ދެމި ފުޅާވުމުގެ ގާބިލިއްޔަތު ލިބިފައިވާ މަސްފަށަލަ އެކެވެ.

ވައިނޮޅީގެ ކުދި ކަފިތައް ކަފިވެ ބައިވެގެން ގޮސް ނިމިފައި ހުންނަނީ ފުއްޕާމޭގެ އެންމެ އެތެރޭގައި ހުންނަ ކުދިކުދި ވައިކޮތަޅު(Alveolus) ތަކަށެވެ. ނުވަތަ ވައިބޮކިތަކަށެވެ. ފުއްޕާމޭގައި ގާތްގަނޑަކަށް 500 - 300 މިލިޔަން އާއި ދެމެދުގެ އަދަދަކަށް، ވައިބޮކި ހުރެއެވެ. ކޮންމެ ވައިބޮތްކެއްގެ ވަށައިގެން ކުދިކުދި، ހިމަ ލޭނާރުތަކުން ފުރިފައިވާ ދާގަނޑެއް ވެއެވެ. މިވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ބޯމިނުގައި 0.2 މައިކްރޯމީޓަރު ހުރެއެވެ. މިވައިކޮތަޅުތަކުގެ ވަށަމިނުގައި 200 މައިކްރޯމީޓަރު ހުރެއެވެ. އަދި އެތެރެއަށް ނޭވާލާއިރު ދެމި ފުޅާވުމުން، އޭގެ ވަށަމިން އިތުރުވެގެންދާނެ އެވެ.

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައިވާ މިފަދަ ކުދި ވައިކޮތަޅު ތަކުގައި "ކޮލަޖެން" އަދި "އިލާސްޓިކް ފައިބަރު" ތައް ހުރެއެވެ. މިއިލާސްޓިކް ފައިބަރު ތަކުގެ ސަބަބުން އެތެރެއަށް ނޭވާލާއިރު އޮކްސިޖަން ވަދެ، ކުދިވައިކޮތަޅު ތަކުގެ އެތެރެ ފުރުމުން، ދެމި، އަދި ބޭރަށް ނޭވާލާއިރު ކުދިވައިކޮތަޅުތަކުން ކާބަންޑައި އޮކްސައިޑް ބޭރުވެ، ހިނދުމުގެ ގާބިލިއްޔަތު ލިބިގެން ދެއެވެ. 

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައިވާ ކުދި ވައިކޮތަޅުތަކުގެ ބަތާނަ ނުވަތަ ތެތް ދުލިފަށަލަ

ފުއްޕާމޭގެ އެތެރޭގައިވާ ކުދި ވައިކޮތަޅުގެ އެތެރޭ ފާރުގެ ތެތް ދުލިފަށަލައިގައި މައިގަނޑު 3 ވައްތަރެއްގެ ސެލް ހުރެއެވެ.

(ހ) - ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ ސެލް (Type 1 pneumocyte): މިއީ ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ "ނިއުމޯސައިޓް"(Pneumocyte) އެވެ. މިއީ ވައިކޮތަޅުގެ ފާރު ބިނާވެގެންވާ ސެލްތަކެވެ. ނުވަތަ ވައިކޮތަޅުތައް ބިނާކޮށްދޭ ސެލްތަކެވެ. ވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ސަތަހައިގެ ބޮޑުބައެއް ނިވާކުރެވިފައިވަނީ (95 އިންސައްތަ) މިވައްތަރުގެ ސެލްތަކުންނެވެ. މިއީ ބޮޑެތި، އަދަދުގެ ގޮތުންގިނަ، ތުނިކޮށް ހުންނަ ސެލްތަކެވެ. ގޭސް ބަދަލުކުރުމުގެ މަސައްކަތް މިސެލްތަކުގެ ވަށައިގެން ހިނގައެވެ. މިވައްތަރުގެ ސެލް އަކަށް ގިނަވެ އިތުރުވުމުގެ ގާބިލިއްޔަތު ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ. ފުއްޕާމެޔަށް ލިބޭ އަނިޔާއެއްގައި މިވައްތަރުގެ ސެލް މަދުވުމުން އެބައި އަނބުރާ ހޯދުމަށް، ދެވަނަ ވައްތަރުގެ ސެލްތައް އިތުރުވެ، އެއިން ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ ސެލްތައް އުފެދޭގޮތް ދިމާވެއެވެ.

(ށ) - ދެވަނަ ވައްތަރުގެ ސެލް (Type 2 pneumocyte): މިއީ ދެވަނަ ވައްތަރުގެ "ނިއުމޯސައިޓް"(Pneumocyte) އެވެ. މިސެލްތަކުން ''ސާރފެކްޓެންޓް'' (Surfactants)ކިޔާ މާއްދާއެއް ދޫކުރެއެވެ. މިއީ ކިއުބެއްގެ ބައްޓަމަން ހަތަރެސްކަނަށް ހުންނަ ސެލްތަކެވެ. އަދި މިއީ ކުދި އަދަދުގެ ގޮތުން މަދު ސެލްތަކެވެ. މިސެލްތަކުން ނިވާކުރެވިފައިވަނީ ވައިކޮތަޅުތަކުގެ ސަތަހައިގެ އެންމެ 5 އިންސައްތަ އެވެ. މިވައްތަރުގެ ސެލްތައް ބަލިވެއިނުމަށްފަހު 24 ވަނަ ހަފްތާގެ ތެރޭގައި އުފެދެން ފަށައެވެ. އަދި ކޮންމެ ވެސް ވަރަކަށް ސާރފެކްޓެންޓް ދޫކުރާނެ އެވެ. ނަމަވެސް އެކަށޭނަ ވަރަށް ސާރފެކްޓެންޓް މިސެލްތަކުން ދޫކުރާނީ ބަނޑަށް 35 ހަފްތާ ފުރިހަމަ ވުމަށްފަހު ގައެވެ. 35 ހަފްތާ ފުރިހަމަވުމުގެ ކުރިން އުފަންވާ ކުދިންނަށް ނޭވާލާންދަތިވުމުގެ މައްސަލަ ދިމާވަނީ މިހެންވެގެންނެވެ. މާނައަކީ އެކަށޭނަ ވަރަށް މިދެންނެވި ސެލްތަކުން ސާރފެކްޓެންޓް ދޫނުކުރާތީ އެވެ. މިވައްތަރުގެ ސެލްތަކަށް ވައިކޮތަޅުތަކުގެ އެތެރޭގައި ގިނަވެ އިތުރުވެވޭނެ އެވެ. ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ ނިއުމޯސައިޓް ފުއްޕާމެޔަށް ލިބޭ އަނިޔާއެއްގައި މަދުވުމުން އެބައި އަނބުރާ ހޯދުމަށް، ދެވަނަ ވައްތަރުގެ ސެލްތައް އިތުރުވެ، އެއިން ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ ސެލްތައް އުފެދޭގޮތް ދިމާވެއެވެ.

ކުރިން ވެސް ބުނެވުނު ފަދައިން ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި "ސާރފެކްޓެންޓް"(Surfactant) ދޫކުރާ މައިގަނޑު ސެލްތަކަކީ މިއީ އެވެ. ސާރފެކްޓެންޓް އަކީ ވައިކޮތަޅުތަކުގެ އެތެރޭގެ "ސާރފޭސް ޓެންޝަން"(Surface tension)  ދަށްކުރާ "ފޮސްފޯލިޕިޑް"(phospholipid) ތަކުގެ ގުރޫޕެކެވެ. ސާރފެކްޓެންޓް ގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ހުންނަނީ "ޑިޕަލްމިޓޮއިލްފޮސްފެޓިޑައިލްކޯލީން"(Dipalmitoylphosphatidylcholine) ކިޔާ ފޮސްފޯލިޕިޑް އެކެވެ. މީގައި ދެ "ޕެލްމިޓިކް އެސިޑް"(Palmitic acid) އެކުލެވިގެން ވެއެވެ.

(ނ) - ތިންވަނަ ވައްތަރުގެ ސެލް (Dust cell):  މިއީ ފުއްޕާމޭގެ ކުދި ވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ފާރުގައި ހުންނަ މެކްރަފޭޖް ތަކުގެ ޚާއްޞަ ވައްތަރެކެވެ. މިސެލްތަކުން ބެކްޓީރިއާ ފަދަ ހަށިގަނޑާ ނުގުޅޭ މާއްދާތައް މަރައި ނެތިކޮށްލައެވެ. ހަށިގަނޑުގެ އެކި ހިސާބުގެ ޓިޝޫތަކުގައި އެކި ނަންނަމުގައި މެކްރަފޭޖް ތައް ހަރަކާތްތެރިވަމުން ދެއެވެ. 

ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައިވާ ކުދި ވައިކޮތަޅުތަކުގެ މަސައްކަތް

ނޭވާލާ ނިޒާމްގެ މައިގަނޑު އެއް މަސައްކަތަކީ ގޭސް ބަދަލު ކުރުމެވެ. ނޭވާލުމުގެ ތެރޭގައި ގޭސް ބަދަލު ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ހިގަނީ ކުދި ވައިކޮތަޅު(Alveolus) ތަކާއި އެވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ފާރުގައިވާ ކުދިކުދި ހިމަ ލޭހޮޅި (Pulmonary Capillaries)ތަކާ ދެމެދުގައެވެ. ވައިކޮތަޅު ތަކުގެ ފާރަކީ ވަރަށް ތުނި އެއްޗެކެވެ. ގާތް ގަނޑަކަށް އޭގެ ބޯމިން އުޅެނީ 0.2 މައިކްރޯމީޓަރު ގައެވެ. ވައިކޮތަޅުގެ ފާރުގައިވާ ކުދި ލޭހޮޅިތަކުގެ ފާރަކީ ވެސް ތުނި އެހާމެ ތުނި އެއްޗެކެވެ. އެހެންކަމުން ފަސޭހަ ކަމާއެކު އެދެމެދުގައި ގޭސް ބަދަލުކުރެވެއެވެ.  

އެތެރެއަށް ނޭވާލުމުގެ ތެރޭގައި، ވަޔާއެކު ފުއްޕާމޭގެތެރެއަށް ވަންނަ އޮކްސިޖަން ލޭގެ ތެރެއަށް ދަނީ މިވައިބޮކިތައް ހުރަސްކޮށެވެ. އެގޮތުން ވައިބޮކިތަކުގެ އެތެރޭގައި ހުރި އޮކްސިޖަން ލޭގެތެރެއަށް ދަނީ ވައިބޮކިތަކުގެ ފާރު ހުރަސްކޮށް، އޭގެ ވަށައިގެންލެވިފައިވާ ކުދިކުދި ލޭނާރުތަކުގެ ޒަރީޢާއިންނެވެ. އެއަށްފަހު ލޭގެ ރަތް ސެލްތަކާއި އެއްވެގެން އޮކްސިޖަން ލޭގެ އާރުގެ ތެރޭގައި ދައުރުވަމުން ހިތާއި ހަމައަށް ދިއުމުން ހިތުން ހަށިގަނޑުގެ ހުރިހާ ހިސާބުތަކަށް ލޭގެ ޒަރީޢާއިން އޮކްސިޖަން ފޯރުކޮށްދެއެވެ. ހަމަ މިއުސޫލުން ލޭގެެތެރޭގައި ދައުރުވަމުން އަންނަ ކާބަންޑައި އޮކްސައިޑް ދައުރުވަ މުން ގޮސް، ފުއްޕާމޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ކުދި ވައިބޮކިތަކުގެ ތެރެއަށް ވަދެއެވެ. އަދި ބޭރަށް ނޭވާލުމުގެ ތެރޭގައި ވަޔާއެކު މިވިހަ ގޭސް ހަށިގަނޑުން ބޭރުކުރެއެވެ.