ރީނދޫ ހުން

ރީނދޫ ހުން

ރީނދޫ ހުމަ(yellow fever)ކީ ވައިރަސް އަކުންޖެހޭ، މަދިރީގެ ސަބަބުން ފެތުރޭ ބައްޔެކެވެ. މިބަލި އާންމުކޮށް ފެންނަނީ މެދުތެރޭ އެފްރިކާ އަދި ދެކުނު އެމެރިކާގެ ހޫނު ގައުމު ތަކުންނެވެ. މިއީ ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ބައްޔެކެވެ. ބަލީގެ ވައިރަހުގެ ސަބަބުން މޭގަނޑާ އެތެރެހަށީގެ އެހެން ގުނަވަންތައް ހަލާކުކޮށްލައެވެ. ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިއްޔާގެ ތަފާސް ހިސާބުތައް ލަފާކުރާގޮތުން އަހަރަކު 2 ލައްކަ މީހުންނަށް މިބަލިޖެހި އޭގެތެރެއިން 30 ހާސް މީހުން މިބަލީގައި ދުނިޔެ ދޫކޮށްދެއެވެ. ތޮށްޖެހިފައިވާ އާބާދީތައް އިތުރުވަމުންދިއުމާއެކު މިފަހަކަށް ރީނދޫ ހުން އާންމު ގައުމުތަކުގައި ބަލި އިތުރުވަމުންދާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ.

ރީނދޫ ހުން ފެތުރޭގޮތް

ރީނދޫ ހުން ޖެހެނީ އާރުއެންއޭ ވައިރަހެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ "ރީނދޫހުން ވައިރަސް"(yellow fever virus) ގެ ސަބަބުންނެވެ. މިއީ ފްލޭވިވައިރަސް(flavivirus) އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ވައިރަހެކެވެ. މިބަލި ފެތުރެނީ "އީޑީޒް"(aedes)، އަދި "ހީމޮގޯގަސް"(haemogogus) ކިޔާ ބާވަތުގެ މަދިރީގެ ސަބަބުންނެވެ. ބަލިޖެހެނީ މަދިރި ހެފުމުގެ ތެރޭގައި އިންސާނާގެ ހަށިގަނޑަށް ބަލިޖައްސާ ވައިރަސް ވާޞިލްވުމުންނެވެ. ބައްދާ ، ބޮސްދީ ހެދުމަކުން ރީނދޫ ހުމެއް ނުފެތުރޭނެ އެވެ.

ރީނދޫ ހުން ޖެހުމުން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތައް

ރީނދޫ ހުމުގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަން ފަށަނީ ރީނދޫ ހުން ޖައްސާ ވައިރަސް ހަށިގަނޑަށް ވާޞިލްވާތާ 6-3 ދުވަހާ ދެމެދުގެ މުއްދަތެއް ހޭދަވުމަށްފަހު ގައެވެ. ރީނދޫ ހުން ޖެހުނަސް ބައެއް ފަހަރު އެކަން ނޭނގި ވެސް ހިގައިދާނެ އެވެ. ރީނދޫ ހުމަށް ރީނދޫ ހުމޭ ކިޔަނީ މިބަލިޖެހުން ފެންނަ އެންމެ އާންމު ދެއަލާމާތަކީ ގަދަޔަށް ހުންއައުމާ، ގައިގެ ހަން ރީނދޫވުން ކަމަށްވާތީ އެވެ. ރީނދޫވާން ދިމާވަނީ ބަލީގެ ސަބަބުން މޭގަނޑަށް ގެއްލުން ލިބި، މޭގަނޑު ދުޅަވާގޮތް ވާތީ އެވެ.

ރީނދޫ ހުން ޖެހުމުން ފެނިދާނެ އާންމު އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ގަދަޔަށް ހުންއައުން، ރީނދޫވުން، ބުރަކަށީގައި ރިހުން، މޭނުބައިކުރުން، ހޮނޑުލެވުން، ވަރުބަލިވުން، ކުޑަކަމުނަޖިހުގައި ޕްރޮޓީން(އަލްބުމިން) ހުރުން، ގުރުދާ ފޭލްވުން، އަދި މޭގަނޑު ބޮޑުވުން ފަދަ ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

ރީނދޫ ހުން ޖެހުމުން ފެންނަ އަލާމާތްތައް 3 މަރުހަލާއަކަށް ބަހާލެވިދާނެ އެވެ.

ފުރަތަމަ މަރުހަލާ : ފުރަތަމަ މަރުހަލާ އާންމުގޮތެއްގައި 4-3 ދުވަހަށް ދިގުދެމިގެން ދެއެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ފެންނާނީ އެހެން ވެސް ވައިރަހުން ޖެހޭ ހުން ތަކުގައި ފެންނަ އުދަނގޫތަކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހުންއައުން، ހީކެރުވުން، ގައިގައި ރިހުން، ބޮލުގައި ރިހުން، އަދި ހޮނޑުލެވުން ހިމެނެއެވެ.

ދެވަނަ މަރުހަލާ : އާންމު ގޮތެއްގައި 2 ދުވަހުގެ މުއްދަތަށް ހުންނަ މިމަރުހަލާގައި ގިނަ މީހުން ބަލިން ރަގަޅުވާނެ އެވެ.

ތިންވަނަ މަރުހަލާ : މިއީ ރީނދޫ ހުމުގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި މަރުހަލާ އެވެ. މިމަރުހަލާ ކުރިމަތިވަނީ ރީނދޫ ހުން ޖެހޭ މީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ 15 އިންސައްތަ މީހުންނަށެވެ. މިމަރުހަލާގައި ގަދަޔަށް ހުންއައުމާއެކު، އެތެރެހައްޓަށް ލޭއެޅި، މޭގަނޑާ، ގުރުދާ އަދި ލޭދައުރުކުރާ ނިޒާމަށް ގެއްލުންވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިއްޔާ އިން ލަފާކުރާގޮތުން މިމަރުހަލާއަށް ވާޞިލްވާ ބަލިމީޙުންގެ ތެރެއިން 50 އިންސައްތަ މީހުން ބަލީގައި މަރުވެދާއިރު އަނެއް 50 އިންސައްތަ މީހުން ރަގަޅުވެއެވެ.

ތިންވަނަ މަރުހަލާގައި ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

v     ރީނދޫވުން : ހަމާ، ލޯ ރީނދޫވުން

v     މޭގަނޑު ދުޅަވުން

v     އެތެރެހަށްޓަށް ލޭއެޅުން

v     ހޮނޑާއެކު ލޭބޭރުވުން

v     ޝޮކުޖެހުން

v     ހުރިހާ ގުނަވަންތަކެއްގެ މަސައްކަތް ހުއްޓި މަރުވުން

ރީނދޫ ހުމަށް ދެވޭ ފަރުވާ

ރީނދޫ ހުމަށް ދެވޭ ވަކި ޚާއްޞަ ފަރުވާއެއް ނޯވެއެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ދެވޭ ފަރުވާ އަކީ ބަލިމީހާއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އުދަނގޫތަކަށް ލުއިކަން ގެނެސްދިނުމަށް ދެވޭ ފަރުވާ އެކެވެ. ބަލިވުމުން ގިނައިން ދިޔާތަކެތި ބޭނުންކުރުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެސްޕިރިން ފަދަ ބާރުދަ ބޭސްތައް ހުންތިރިކުރުމަށާ، ތަނދު ކުޑަކުރުމަށް ބޭނުންކުރުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ އެކަމުގެ ސަބަބުން އެތެރެހައްޓަށް ލޭއެޅުން ފަދަ ކަމެއް މެދުވެރިވެދާނެތީ އެވެ.

ރީނދޫ ހުމުން ރައްކާތެރިވުން

ރީނދޫހުމަށް ވަކި ޚާއްޞަ ފަރުވާއެއް ނޯންނާތީ ބަލިން ރައްކާތެރިވުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. މިބަލި ޖެހިފައި ތިބޭ މީހުން ރަގަޅުވަންދެން އެހެންމީހުންނާ ވީހާ ވެސް އެކަހެރިކޮށްގެން ގެންގުޅުމަކީ ބަލި ފެތުރުން ހުއްޓުވުމަށް ލިބޭ އެހީއަކަށް ވާނެއެވެ. ބަލިން ރައްކާތެރިވުމުގެ ގޮތުން ބަލި ފެތުރިފައިވާ ހިސާބަށް އާންމުކޮށް ދަތުރުކޮށް އުޅޭ މީހުންނަށް، ވެކްސިން ދީއުޅެއެވެ. އެގޮތުން ރީނދޫ ހުމުން ދިފާޢުކޮށްދޭ ވެކުސިން ދިނުން އެދެވިގެންވަނީ އެފަދަ ގައުމުތަކަށް ދަތުރުކުރާ ބޮޑެތިމީހުންނާ، އުމުރުން 9 މަހުން މަތީގެ ކުޑަކުދިންނަށެވެ. އެގޮތުން މިބަލިން ދިފާއުވުމަށް ޖަހާ ވެކްސިން ކޮންމެ 10 އަހަރަކުން އެއްފަހަރު ޖަހަންޖެހޭނެ އެވެ. ރީނދޫ ހުން އާންމުކޮށް ފެތުރިފައިވާ ގައުމުތަކަށް ވެކުސިން ޖަހާފައިވާ ކަމުގެ ލިޔުމެއްނެތި އެތެރެވުމަކީ އުދަނގޫ ކަމެކެވެ.

ވެކުސިން ދިނުން އެދެވިގެންނުވާ ފަރާތްތައް

ކޮންމެ މީހަކަށް ރީނދޫ ހުމުން ދިފާއުކޮށްދޭ ވެކުސިން ނުޖެހިދާނެ އެވެ. އެއީ ބައެއް މީހުންނަށް ވެކުސިންގެ ސަބަބުން ނޭދެވޭ އަސަރެއް މެދުވެރިވެދާނެތީ އެވެ. ރީނދޫހުމަށް ވެކުސިން ޖެހުމުގެ ކުރިން އަންނަނިވި ކަމަކުންކުރެ ކަމެއް ކުރިމަތިވެފައިވާނަމަ ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކުރުން ބުއްދިވެރި އެވެ.

·         ދިފާޢީބާރު ދަށްވެފައިވުން މިސާލަކަށް އޭޑްސް ފަދަ ބައްޔެއްގެ ސަބަބުން

·         ކެންސަރު ޖެހިފައިވުން ނުވަތަ ތައިމަސް ގްލޭންޑްގެ މައްސަލައެއް ހުރުން

·         ދިފާޢީ ބާރު ދެރަކޮށްލާފަދަ ފަރުވާއެއް ނަގާފައިވުން މިސާލަކަށް ސްޓީރޮއިޑް ބޭނުންކުރުން، ކެންސަރަށް ފަރުވާކުރުން

·         މާބަނޑުވުން، ގާތުންދިނުން

·         އުމުރުން 65 އަހަރަށްވުރެ ދޮށިވުން

·         އުމުރުން 9 މަހަށްވުރެ ހަގުވުން

ރީނދޫ ހުމުން ރައްކާތެރިވުމަށް ކުރެވިދާނެ އެހެން ކަންތައްތައް

ރީނދޫ ހުމުން ރައްކާތެރިވުމަށް ކުރެވޭނެ އެންމެ މުހިއްމު ކަމަކީ ވެކުސިން ޖެހުން ކަމަށްވިޔަސް ބަލި ފަތުރަނީ މަދިރި ކަމަށްވުމުން މަދިރި ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތައް ކުރުމަކީ ވެސް ބަލިން ރައްކާތެރިވުމަށް ލިބޭ އެހީއަކަށްވާނެއެވެ. އެގޮތުން ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންކަން ހިމެނެއެވެ.

ފެނުގައި ކަޑަތުކުރާ މަރުހަލާގައި މަދިރި ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް

o       ފަތާ ފެންގަނޑު ފަދަ ތަންތަނުގެ ފެން ބަދަލުބަދަލުކޮށް ބަދަލުކޮށް ބެހެއްޓުން

o       ވަޅު ދިޔަ ހިއްކުން އަދި ވަޅަށް ފަތްފަދަ ހަނޑި ނޭޅުން

o       ވަޅަށް ކްލޮރިން އެޅުން

o       ވަޅަށް ބޭންގ، ގުރުވަ، ކައްޓަފުޅި ފަދަ މަސްލުން

o       ފެން ހިފެހެއްޓޭގޮތަށް ކޮނެފައި ހުންނަ ވަޅުގަނޑުތައް ފަސް އަޅައި ބެއްދުން

o       މެލެރިއޯލް ނުވަތަ ޕެރިސް ގްރީން ފަދަ ކެމިކަލްތައް ސްޕްރޭކުރުން

o       ބިސްއަޅާ ފެންގަނޑަށް ކަރާސީނު ތެޔޮއެޅުން

o       ގޯތި ތެރޭގައި ފުޅި ދަނޅު ފަދަ ތަކެއްޗަށް ފެން އެޅޭނެ ހެން ނުބެހެއްޓުން

o       ހަފްތާއަކު އެއްފަހަރު ގޯތިތެރޭގައި ހުރި ފެނުގައި ގަސް ހައްދާފައި ހުށި މުށި ފުޅި ފަދަ ތަކެތިން ފެން ބަދަލުކުރުން

o       ފެން ހިފެހެއްޓޭނެ ގޮތަށް ދައުރުނުވާނެހެން ނުބެހެއްޓުން

އުދުހިއުޅޭ(ފުރިހަމަ މަދިރިއެއްގެ)މަރުހަލާގައި މަދިރި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް

o       މީހުން އުޅޭ އިމާރާތްތަކާއި ތަންތަނުގެ ދޮރުތަކުގައި މަދިރި ނަރުދާ ހަރުކުރުން

o       ޕައިރެތުރަމް، ގަމެކްޒޭން، އަދި ކާރބަމޭޓް ފަދަ ފަނިފަކުސަ ފަނާކުރުވަނިވި ކެމިކަލްތައް މަދިރި ގިނަހެން ހީވާ ހިސާބުތަކަށް ސްޕްރޭ ކުރުން

o       ސިޓްރޮނެއްލާ ތެޔޮ ފަދަ މަދިރިއަށް ނުގުޅޭ އަސަރު ކުރިމަތި ކުރުވާ،މަދިރި ދުރަށް ފޮނުވާ ފަދަ މާއްދާތައް ހަންގަނޑުގައި އުގުޅުން

o       މަދިރި ލޯޝަން އުގުޅުން

o       މަދިރި ދުންދަނޑި ޖެހުން

o       މަދިރިދާ ތުއްތު ދަރިފުޅުގެ އެދުގެ ވަށައިގެން ދެމުން

ނޯޓް: މިއީ މައުލޫމާތު ފެތުރުމުގެ ނިޔަތުގައި ލިޔެފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.

މައުލޫމާތު :

http://www.webmd.com/a-to-z-guides/yellow-fever-symptoms-treatment?page=2

http://www.cdc.gov/yellowfever/transmission/index.html