މަތިންއަރާބަލި ނުވަތަ ގެސްޓްރޯއީސަފޭޖިއަލް ރިފްލަކްސް ޑިޒީޒް

ގެސްޓްރޯ-އީސަފޭޖިއަލް ރިފްލަކްސް ޑިޒީޒް ނުވަތަ މަތިންއަރާ ބަލި

ގެސްޓްރޯ-އީސަފޭޖިއަލް ރިފްލަކްސް ޑިޒީޒް(GERD) އަކީ ބަނޑުގައި ހުންނަ ގޭސް (އެސިޑް) ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިން މައްޗަށް އެރުމުން ކުރިމަތިވާ ހާލަތެކެވެ. މިގޮތަށް ބަނޑުގައި ހުންނަ ގޭސް މައްޗަށް ގޮސް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް ވާޞިލްވުމަކީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ އެތެރޭގެ ބަތާނަފަށަށް ހިލިގަތުން  (irritation)ކުރިމަތިކުރުވާނެ ކަމެކެވެ.މިބައްޔަށް ބައެއް ފަހަރު "މަތިންއަރާބަލި" މިހެން ކިޔައި އުޅެއެވެ.

އާންމު ގޮތެއްގައި މަތިންއަރާ ބައްޔަކީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީގައިވާ ސްފިންކްޓަރ (މައިދާ އާއި، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއާއި ދެމެދުގައިވާ ވަށް މަސްގަނޑު) އަށް އަސަރުކުރާ، ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމަށް ކުރިމަތިވާ ބައްޔެކެވެ.

މަތިންއެރުމަކީ ވަރަށް ގިނަ މީހުންނަށް ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ދިމާވާ ކަމެކެވެ. މަތިންއަރާ ބަލި ހުރި ކަމުގައިވަނީ އާދައިގެ ވަރަކަށް މަތިންއެރުން ހަފްތާއަކު 2 ފަހަރު ކުރިމަތިވުން، ނޫނީ ވަރަށް ބޮޑަށް މަތިންއަރައި އުދަނގޫވުން ހަފްތާއަކު މަދުވެގެން 1 ފަހަރު ކުރިމަތިވާނަމަ އެވެ. ވަރަށް ގިނަ މީހުންނަށް އާންމުކޮށް ބަނޑުގައި ވައިހެދި، މަތިންއަރައި އުނދަގޫވުމުން ބޭނުންކުރާ ބޭސްތައް ބޭނުންކޮށްލުމުން ރަނގަޅުވެ ދެއެވެ. ނޫނީ ދިރިއުޅުމަށާއި، ކެއުންބުއިމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ބަދަލު ގެނައުމުން ލުއިކަން ލިބިދެއެވެ. މަދު ހާލަތެއްގައި އޮޕަރޭޝަން ކުރަންޖެހިދާނެ އެވެ.

ގެސްޓްރޯ-އީސަފޭޖިއަލް ރިފްލަކްސް އަކީ ކޮބާ؟

ބޭސްވެރިކަމުގެ ބަހުރުވައިގައި "ގެސްޓްރޯ"(Gastro) ނިސްބަތްކުރެވެނީ މައިދާއަށް ނޫނީ ބަނޑަށެވެ. "އީސަފޭޖަސް"(Esophagus) ނިސްބަތްކުރެވެނީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި އަށެވެ. ރިފްލަކްސް(Reflux) މާނަކުރެވެނީ އެނބުރިއައުމަށް، ނޫނީ ފަހަތަށް ދިއުމަށެވެ. އެހެންކަމުން "ގެސްޓްރޯ-އީސަފޭޖިއަލް ރިފްލަކްސް"(GER) ގެ މާނައަކީ މައިދާ(ބަނޑު)ގައި ހުރި ތަކެތި މައްޗަށް(އެނބުރި) ގޮސް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި އަށް ވާޞިލްވުމެވެ.

އާންމު ގޮތެއްގައި ހަޖަމުކުރުމުގެ ތެރޭގައި ކާތަކެތި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިން މައިދާއަށް ދަނީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީގައިވާ ސްފިންކްޓަރ ހުޅުވުމުންނެވެ. އަދި މައިދާގައި ހުންނަ ކާތަކެއްޗާއި، އެސިޑް ނުވަތަ ގޭސް، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް ދިޔަނުދިނުމަށްޓަކައި މި ސްފިންކްޓަރ ބަންދުކޮށްލާނެ އެވެ. މަތިންއަރާ ބަލި ކުރިމަތިވަނީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީގައިވާ މިބުނި ސްފިންކްޓަރ ގެ ބާރު ދެރަވުމުންނެވެ. ނޫނީ އެ ސްފިންކްޓަރ ރަނގަޅަށް ހަމައަކަށް ނޭޅޭތީ އެވެ. މިހެންވުމުން މައިދާގައި ހުންނަ ތަކެތި މައްޗަށް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް ދާގޮތްވެއެވެ.

ސަބަބު

މަތިންއަރާ ބަލި ކުރިމަތިވަނީ ބަނޑުގައި ހުންނަ ގޭސް (އެސިޑް) މައްޗަށް ގޮސް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް މާގިނައިން (ތަކުރާރުކޮށް، އިރުއިރުކޮޅާ) ދާން ފެށުމުންނެވެ.

ކެއުމުގެ ތެރޭގައި ކާތަކެތި ދިރުވާލުމުން، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ނިމޭ ހިސާބުގައިވާ ވަށްބުރީ މަހުގެ ބޭންޑް ނުވަތަ މަސްގަނޑު ނުވަތަ ސްފިންކްޓަރ (lower esophageal sphincter) ހަމައަކަށް އެޅުމުން (ހުޅުވުމުން)، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިން ކާތަކެއްޗާއި، ދިޔާތަކެތި ބަނޑަށް (މައިދާއަށް) ދެއެވެ. އެއަށްފަހު މަސްގަނޑު ފިތިކުރުގެޅުމުން ސްފިންކްޓަރ ބަންދުވެގެން ދެއެވެ.

ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީގައިވާ މި ސްފިންކްޓަރ  ރަނގަޅަށް ބަންދުނުވާނަމަ، ބަނޑުގައި ހުންނަ އެސިޑް މައްޗަށް (ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި) އަރާގޮތް ވެއެވެ. މިގޮތަށް ހުއްޓިނެތި ބަނޑުގައި ހުންނަ ގޭސް ނުވަތަ އެސިޑް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް އައުމަކީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ދުޅަވާނެ ކަމެކެވެ.

މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް (ހިރާސް އިތުރުކުރާ ކަންތައްތައް)

މަތިންއަރާ ބައްޔަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

·        އާދަޔާ ޚިލާފަށް ހަށިގަނޑު ބަރުހެލިވެ، ފަލަވުން

·        މައިދާގެ މަތީބައި ޑައަފްރަމް އާއި ދިމާލަށް ފުއްޕުން

·        މާބަނޑުވުން

·        ގުޅުވާދެނިވި ސެލޯށިތަކުގެ ބަލިތައް : މިސާލަކަށް ހަން ހަރުވުމުން ދިމާވާ "ސްކްލީރޯޑާމާ"

·        ބޮޑުކަމު ނުގޮސް ހިފަހައްޓައިގެން ހުރުން

މަތިންއަރާ ބަލި އިތުރަށް ގޯސްވެގެން ހިނގައިދާނެ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·        ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން

·        އެއްފަހަރާ މާގިނައިން ކެއުން

·        ރޭގަނޑު މާލަހުން (ނިދަން ކައިރިކޮށްފައި) ކެއުން :

·        ކުޅި، ހަވާދުލީ، ތެލުލި، އަދި ތެލާއި ސަރުބީ ގިނައިން އެކުލެވޭ ކާނާ ކެއުން : މިސާލަކަށް އަސޭމިރުސް ފަދަ ބާވަތްތައް

·        ކެފެއިން އެކުލެވޭ ބުއިންތައް ބޭނުންކުރުން : މިސާލަކަށް ޗޮކްލެޓް، ކޮފީ، އެނާޖީ ޑްރިންކްގެ ބާވަތްތައް

·        ބައެއް ކަހަލަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރުން : މިސާލަކަށް އެސްޕިރިން ބޭނުންކުރުން

އަލާމާތްތައް

މަތިންއަރާ ބަލީގެ ސަބަބުން އާންމުކޮށް ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކާއި ފާހަގަވާ ނިޝާންތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

·        މެއިންދިލަނެގުން : އާންމުކޮށް ކެއުމަށްފަހުގައެވެ. އެންމެ ގޯސްވާނީ ރޭގަނޑުގައެވެ. ބައެއް ފަހަރު މެއިން ދިލަނެގުމާއެކު ކުރިމަތިވާ ރިހުމާ، ފިތުން، އަދި ދިލަ 2 ގަޑިއެއްހާއިރަށް ނުފިލާހުރުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އޮށޯތުމުން ނޫނީ ގުދުވެލުމުން ވެސް މެއިން ދިލަނަގައިފާނެ އެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް މިގޮތަށް ދިލަނަގާވަގުތު ސީދަލަށް ކޮޅަށް ތެދުވެލުމުން ވެސް ލުއިވެދާނެ އެވެ.

·        މޭގައި ރިހުން : މިތަދު ފެށިގެން އަންނަނީ ތިނަކަށިގަނޑުގެ ފަހަތުންނެވެ. ރިހުން ދައުރުވަމުން މައްޗަށް ގޮސް ކަރާއި، ކަދުރާ އާއި ހަމައަށް ފޯރާގޮތް ވެއެވެ.

·        އަނގައިން ކުޅިވައި އެރުން ނޫނީ އަނގައިން ވައިލެވުން

·        ކާތަކެތި ދިރުވަން އުދަނގޫވުން

·        ކާތަކެތި މަތިންއެރުން

·        ކަރުތެރޭގައި އެއްޗެއް އިންނަހެން ހީވުން

ރޭގަނޑުގައި މަތިންއެރުން ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ ފަހަރުގައި އަންނަނިވި އަލާމާތްތައް ފެނުމަކި އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

·        ނުފިލާ ކެއްސުމެއް ހުރުން

·        އަޑުފޮށި ދުޅަވުން

·        ނޭވާހިއްލުން ކުރިމަތިވުން / ނޭވާހިއްލުން ކުރިން ހުރިނަމަ އެކަން ގޯސްވުން

·        ނިދިނައުން

ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތައް

މަތިންއަރާ ބަލި ކުރިމަތިވެ، ދިގުލައިގޮސް، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ދުޅަވުމުން ދިމާވެދާނެ މައްސަލަތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

(ހ) ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ހިމަވުން (esophageal stricture): ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް މައިދާއިން އެސިޑްތައް މައްޗަށް އައުމުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީބަޔަށް ގެއްލުންވެ، ގެއްލުންވި ހިސާބު ރަނގަޅުވާއިރު ލަކުނުލާގޮތް ވެއެވެ. މިހިސާބު ލަކުނު ލުމުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ މިހިސާބު ހިމަވެ، ހަނިވެ، އޭގެ ސަބަބުން ކާތަކެތި ދިރުވުމަށް ދަތިވެއެވެ.

(ށ) ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގައި ފާރުހެދުން : މައިދާއަށް މައްޗަށް އަރާ އެސިޑްތަކުގެ ސަބަބުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގައި ފާރު އުފެދޭގޮތް ވެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ލޭހިލުން، ރިހުން، އަދި ކާތަކެތި ދިރުވަން އުދަނގޫވުން ފަދަ ކަންތައްތައް ކުރިމަތިވާގޮތް ވެއެވެ.

(ނ) ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް "ބެރެޓްސް އީސަފޭޖަސް"(Barrett’s Esophagus) އޭ ކިޔޭ ހާލަތެއް މެދުވެރިވުން : ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް މައިދާއިން އެސިޑްތައް މައްޗަށް އައުމުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީބަޔަށް ގެއްލުންވެ، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީބައިގެ ބަތާނަ ފަށަށް ބަދަލުތައް ގެނުވައެވެ. މިގޮތުން އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތިރީ ބަޔަށް ކެންސަރު ޖެހުމަށް މަގުފަހިވާގޮތް ވެއެވެ.

ދެނެގަތުން

ބަލިމީހާއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އަލާމާތްތަކާއި، ބަލިމީހާގެ ކިބައިން ފާހަގަވާ ނިޝާންތަކާއި، ބަލިމީހާގެ ހަށިގަނޑު ބަލާބެލުންތަކުން ފާހަގަވާ ކަންކަމުން ވެސް މަތިންއަރާބަލި ދެނެގަނެވިދާނެ އެވެ. ނަމަވެސް މަތިންއަރާ ބަލި ހުރިތޯ ޔަގީންކުރުމަށާއި، މިބަލީގެ ސަބަބުން އިތުރު ނުރައްކާތަކެއް ކުރިމަތިވެފައިވޭތޯ ބެލުމަށްޓަކައި އަންނަނިވި ޓެސްޓުތައް ހެދުމަށް ޑޮކްޓަރުން ލަފާދީފާނެ އެވެ.

(ހ) ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމުގެ މަތީބައިގެ އެންޑޮސްކަޕީ ހެދުން (upper GIT endoscopy): މިޓެސްޓު ހެދުމަށްޓަކައި ކެމެރާ އަކާއި، ބޮތްކެއް އެކުލެވޭ ހިމަ ހޮޅިއެއް ކަރުން އެތެރެއަށް ލައްވާނެ އެވެ. އެއީ ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި އާއި، މައިދާގެ ހާލަތު ބެލުމަށްޓަކައެވެ. މިޓެސްޓުގެ އެހީގައި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ދުޅަވެފައިވޭތޯ ބެލިދާނެ އެވެ. އަދި އެހެން ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިވެފައިވޭތޯ މިސާލަކަށް ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގައި ފާރުހެދިފައިވޭތޯ ވެސް ބެލިދާނެ އެވެ. ބެރެޓްސް އީސަފޭޖަސް ފަދަ ހާލަތްތަކުގައި ބަޔޮޕްސީ ހެދުމަށް ސާމްޕަލް ވެސް ނެގެނީ މިހިސާބުގެ އެންޑޮސްކަޕީ ހަދައިގެންނެވެ.

(ށ) އެމްބިޔުލޭޓަރީ އެސިޑް(ޕީއެޗް) ޕްރޯބް ޓެސްޓު (Ambulatory acid probe test): މިޓެސްޓު ހެދުމަށްޓަކައި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތެރޭގައި ކުޑަ މޮނީޓަރެއް ބެހެއްޓެއެވެ. މިމޮނީޓަރުގެ އެހީގައި މައިދާއިން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް އެސިޑް އަންނަނީ ކޮންއިރަކު، ކިހާއިރެއް ވަންދެންކަން ދެނެގަނެވޭނެ އެވެ. މިމޮނީޓަރު ގުޅާފައި އިންނާނީ އުނަގަނޑުގެ ވަށައިގެން ހަރުކޮށްލެވިފައިވާ ކުޑަ ކޮމްޕިއުޓަރަކާ އެވެ. ނޫނީ ކޮނޑުގައި އަޅުވާލެވޭ "ސްޓްރެޕް" އަކާ އެވެ. މިޓެސްޓު ހެދުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ މޮނީޓަރަކީ ނޭފަތުގެ ތެރެއިން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތެރެއަށް ބޭނިފައިވާ ހިމަ، ހޮޅި(ކެތީޓަރ) އެކެވެ. ބައެއް ފަހަރު އެންޑޮސްކަޕީ ހެދުމުގެ ތެރޭގައި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގައި ހަރުކުރެވޭ "ކްލިޕް"އެއްގައި ވެސް މިމޮނީޓަރު ހަރުކުރެވިފައި ހުރެދާނެ އެވެ. މިގޮތަށް ހަރުކުރެވޭ ކްލިޕް ޓެސްޓު ހަދައި ނިމޭތާ 2 ދުވަސް ތެރޭގައި ބޮޑުކަމު ނަޖިހާއެކު ހަށިގަނޑުން ބޭރުވެގެންދާނެ އެވެ.

(ނ) އީސަފޭޖިއަލް މެނޯމެޓްރީ (esophageal manometry): މިޓެސްޓުގެ އެހީގައި ކާތަކެތި ދިރުވާއިރު، ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ މަސްތައް "ކޮންޓްރެކްޓް"ވާ މިންވަރު ބެލެއެވެ. މީގެ އިތުރުން މިޓެސްޓުގެ އެހީގައި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ މަސްތަކުގެ "ކޯރޑިނޭޝަން"(coordination)، އަދި "ފޯރސް"(force) ބަލާލެވޭނެ އެވެ.

(ރ) އެކްސް ރޭ ނެގުން : މިއެކްސްރޭ ނެގެނީ "ޗޯކު" ހެން ހުންނަ ދިޔައެއް ބޯން ދިނުމަށްފަހު ގައެވެ. މިދިޔަ ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމުގެ ބަތާނަފަށުގެ މައްޗަށް މެތުރިގެންދެއެވެ. މިއެކްސްރޭގެ އެހީގައި ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމުގެ ބައިތައް (ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި، މައިދާ، ގޮހޮރުގެ މަތީބައި) ވަކިން ބަލާލެވޭނެ އެވެ. ބައެއް ފަހަރު މިއެކްސްރޭ ނަގާއިރު "ބޭރިއަމް ޕިލް" އެއް ކާލުމަށް ވެސް ބުނެފާނެ އެވެ. އެއީ އެކްސްރޭ ނަގައިގެން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ހިމަވެ، ހަނިވެފައިވޭތޯ ބެލުމަށްޓަކައެވެ.

ފަރުވާ

އާންމު ގޮތެއްގައި ފަރުވާގެ ގޮތުގައި ދޭ ބޭހާއެކު ދިރިއުޅުމާއި، ކެއިންބުއިމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ބަދަލުތައް ގެނައުމަށް އަބަދު ވެސް ޑޮކްޓަރުން ލަފާދެއެވެ. ފަރުވާ މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި އަމާޒުކުރަނީ މަތިންއަރާ ގޭހުގެ މިންވަރު ދަށްކުރުމާއި، މަތިންއަރާ ގޭހުގެ ސަބަބުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ބަތާނަފަށަށް ގެއްލުންލިބުން ކުޑަކުރުމަށެވެ.

ކެއުމުގައި ކުޅި، ތެޔޮ، ހަވާދުލީ، ކެފެއިން ގިނައިން އެކުލެވޭ ކާބޯތަކެއްޗާއި ދުރުހެލިވާންޖެހެއެވެ. އެގޮތުން ކޮފީ، ކޯލާ، އެނާޖީ ޑްރިންކްސް ފަދަ ބުއިންތަކާއި، އަސޭމިރުސް، ޗޮކްލެޓް، ހުތްމޭވާގެ ބާވަތްތައް، މިރުސް ގިނައިން އަޅާފައި ހުންނަ ބާވަތްތަކާ ދުރުހެލިވުން މުހިއްމެވެ.

އެއްފަހަރާ މާގިނައިން ކެއުމަކީ ވެސް ރަނގަޅު ކަމެއް ނޫނެވެ. ނިދުމުގެ 3-2 ގަޑިއިރުގެ ކުރިން ރޭގަނޑުގެ ކެއުން ނިންމުން ވެސް އެއީ ސަމާލުވާންޖެހޭ ކަމެކެވެ. މާބަރުހެލިނަމަ، ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން ލުއިކޮށްލުމަކީ ވެސް މަތިންއަރާ ބަލީގެ އުދަނގޫތަކުން ސަލާމަތްކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ.

ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން ފަދަ ނުރަނގަޅު އާދަތަކާ ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ. ނިދާއިރު އެނދުގެ ބޯލާކޮޅު ކުޑަކޮށް އުފުލާލާފައި ބެހެއްޓިދާނެ އެވެ. ނޫނީ އެކަމަށް ޚާއްޞަ ބާލީހެއް ބޭނުންކުރެވިދާނެ އެވެ. މިގޮތަށް ބޯކޮޅު އުފުލާލުމުން މަތިންއެރުމުގެ އުނދަގޫ ލުއިކޮށްދޭކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ބަނޑަށް ބާރުވާގޮތަށް ބަނޑުދަށަށް ބާލީސް ލައިގެން އޮތުން ރަނގަޅެއް ނޫނެވެ.

ބޭހުގެ ފަރުވާ

(ހ) ބަނޑުގައި ހުންނަ އެސިޑްގެ ނިސްބަތް ހަމަހަމަކުރުމަށްދޭ ބޭސްތައް : މިފަދަ ބޭސްތަކުގެ ތެރޭގައި "ޖެލޫސިލް"، "ރެލްސަރ"، އަދި "މިއުކޭން ޖެލް" ފަދަ "ސިރަޕް" ގެ ގޮތުގައި ހުންނަ ބޭސްތައް ހިމެނެއެވެ. މިފަދަ ބޭސްތަކުން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގައި އިންފްލޭމްވެ ގެއްލުންވެފައިވާ ހިސާބު އެއްކޮށް ފަސޭހަކޮށެއް ނުދެއެވެ. މިފަދަ ބޭސްތައް މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ބޭނުންކުރުމުން ބޭރަށްހިންގުން، އަދި ބައެއް ފަހަރު ގުރުދާގެ މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

(ށ) ބަނޑުގައި އެސިޑް އުފެއްދުން މަދުކުރުމަށް ދޭ ބޭސްތައް : މިއީ އާންމު ގޮތެއްގައި "އެޗްޓޫ ރިސެޕްޓަރ ބްލޮކަރސް"(H2 receptor blockers) ގެ ގޮތުގައި ގުނާލެވޭ ބޭސްތަކެވެ. މިބޭސްތަކުގެ ތެރޭގައި ސިމެޓިޑިން، ފެމޮޓިޑިން، އަދި ރެނިޓިޑިން ފަދަ ބޭސްތައް ހިމެނެއެވެ. މިބޭސްތަކުގެ ސަބަބުން ވަގުތުން ލުއިކަމެއް ނުލިބުނު ނަމަވެސް ބޭސްކާ ވަގުތުން ފެށިގެން ކުރިޔަށް އޮންނަ 12 ގަޑިއިރުގެ މުއްދަތަށް ބަނޑުން ގޭސް ނުވަތަ އެސިޑް އުފައްދާ ނިސްބަތް މަދުކޮށް، ދަށްކޮށްދީފާނެ އެވެ.

(ނ) ބަނޑުގައި އެސިޑް އުފެއްދުމަށް ހުރަސްއަޅައި، ގެއްލުންވެފައިވާ ކާތަކެތިހިނގާހޮޅި ފަސޭހަކުރުމަށް ދޭ ބޭސްތައް : މިއީ އާންމު ގޮތެއްގައި "ޕްރޮޓޯން ޕަމްޕް އިންހިބިޓަރސް"(Proton pump inhibitors) ގެ ގޮތުގައި ގުނާލެވޭ ބޭސްތަކެވެ. މިބޭސްތަކުގެ ތެރޭގައި އޮމެޕްރަޒޯލް، އީސޮމެޕްރަޒޯލް، ރެބިޕްރަޒޯލް، ލެންސޯޕްރަޒޯލް، ޕެންޓޮޕްރަޒޯލް ފަދަ ބޭސްތައް ހިމެނެއެވެ. މިބޭސްތަކުގެ ސަބަބުން ފަހަރުގައި ބޭރަށްހިންގުން، ބޮލުގައި ރިހުން، މޭނުބައިކުރުން، އަދި ވިޓަމިން ބީ12 ދަށްވުން ފަދަ ކަންތައްތައް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

އޮޕަރޭޝަންކުރުން

މަތިންއަރާ ބައްޔަކީ އާންމު ގޮތެއްގައި ބޭސް ބޭނުންކޮށްގެން ކޮންޓްރޯލްކުރެވިދާނެ ބައްޔެކެވެ. ނަމަވެސް ބޭހުން އެދެވޭ ނަތީޖާއެއް ނުލިބޭނަމަ، ނޫނީ ދިގުމުއްދަތަކަށް ބޭސް ކެއުމުން ދުރުހެލިވާން ބޭނުންވާނަމަ، ބައެއް ފަހަރު އޮޕަރޭޝަންކުރުމަށް ނޫނީ ބައެއް އިޖުރާއާތް ފުރިހަމަކުރުމަށް ޑޮކްޓަރުން ލަފާދެއެވެ.

(ހ) ފަންޑޮޕްލިކޭޝަން (Fundoplication): މިއޮޕަރޭޝަންގައި ބަނޑުގެ މަތީގައި އީސަފޭޖިއަލް ސްފިންކްޓަރ ގެ ވަށައިގެން އޮޅާލައި، މަސްތަކަށް ވާންކޮށްލަނީ އެވެ. މިގޮތަށް ހެދުމުން މައިދާއިން އެސިޑް މައްޗަށް އެރުމުން މިންޖުކޮށްދޭނެ އެވެ. މިއީ ލެޕަރޮސްކޯޕް ބޭނުންކޮށްގެން ކުރާ އޮޕަރޭޝަނެކެވެ.

(ށ) ލިންކްސް ޑިވައިސް އެޅުވުން (LINX device): މިއީ މައިދާ އާއި ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅި ގުޅޭ ހިސާބަށް ދަގައްފާނީ ގޮށްތަކެއް އަޅުވާފައި ހުންނަ ކުޑަ "އުޅައެއް" ނޫނީ "ރިންގެއް" ލެއްވުމެވެ. ދަގައްފާނީ ގޮށްތަކުގެ ދެމެދުގައި ހުންނަ ދަގައްފާނީ ދަމާބާރުގެ ސަބަބުން މައިދާއިން ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅިއަށް އެސިޑްތައް އެރިޔަނުދީ ހިފަހައްޓައި ދިނުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. މިއީ ވެސް ލެޕަރޮސްކޯޕް ބޭނުންކޮށްގެން ކުރާ ކަމެކެވެ.

ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ގެނެވިދާނެ ބަދަލުތައް އަދި ގޭގައި ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް

·        ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން އެކަށޭނަ ވަރެއްގައި ބެހެއްޓުން

·        ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން ހުއްޓާލުން

·        ނިދާއެދުގެ ބޯލާކޮޅު އުފުލާލާފައި ބެހެއްޓުން

·        ކައި ނިމޭގޮތަށް ނުއޮށޯތުން

·        ކާތަކެތި ރަނގަޅަށް ހަފައިގެން ލަސްލަހުން ކެއުން

·        ތެޔޮ، ކުޅި، ހަވާދުލީ ބާވަތްތައް ބޭނުންކުރުމުން ދުރުހެލިވުން

·        ކެފެއިން އެކުލެވޭ ބުއިންތަކާ ދުރުހެލިވުން

·        ބަނޑުމައްޗަށް އުނަގަނޑު މައްޗަށް މާބާރުކޮށް ހުންނަ އަންނައުނު ނުލުން

ހަވާލާ

·        https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gerd/symptoms-causes/syc-20361940

·        https://www.webmd.com/heartburn-gerd/guide/reflux-disease-gerd-1#main-container

ޑީކޯވުން ނުވަތަ ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް

ޑީކޯވުން ނުވަތަ ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް

ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް(Decompression sickness) ނުވަތަ "ޑީކޯވުން" ނިސްބަތްކުރެވެނީ " ވައިގެ ތެރޭގައި ނޫނީ ފެނުގެ ތެރޭގައި ތިބާގެ ވަށައިގެންވާ ޕްރެޝަރު ކުއްލިއަކަށް(އަވަހަށް) ދަށްވުމުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ އަނިޔާ" އަށެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް ކުރިމަތިވަނީ ސްކޫބާ ޑައިވްކުރާ ނޫނީ ފުނަށް ފީނާ މީހުންނަށެވެ. ނަމަވެސް މަދުން ނަމަވެސް ވައިގެ ތެރޭގައި ދަތުރުކުރާއިރު ވެސް ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް ކުރިމަތިވެދާނެ އެވެ. ޕްރެޝަރައިޒްޑް އެއަރކްރާފްޓް ތަކުގައި ނޫނީ އާންމުކޮށް ދަތުރުކުރާ މަތިންދާބޯޓު ތަކުގައި އުދުހޭއިރު، ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް ކުރިމަތިވުމަކީ ވަރަށް ނާދިރު ކަމެކެވެ. 

ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް ކުރިމަތިވަނީ ކުއްލިއަކަށް ވަށައިގެންވާ ޕްރެޝަރު ދަށްވުމުން ( ފީނުމަށްފަހު މައްޗަށް އެރުން، އުސްތަނަކަށް އެރުން، ހައިޕަރބެރިކް ޗެމްބަރ އިން ނެގުން ފަދަ ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި  ) ކުރިން ހަށިގަނޑުގެ ލޭގައި ނޫނީ ސެލޯށިތަކާ އެކުވެފައިވޭ ގޭސް ލޭހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ވައިބޮކިތަކެއް އުފެދޭގޮތް ވުމުންނެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ކުރިމަތިވާ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ތަދާއި ރިހުންތައް، އަދި ނާރުތަކާއި ގުޅުންހުރި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ. ޑީކޯވުމަކީ ބައެއް ފަހަރު ފުރާނައަށް ނުރައްކާވެދާނެ ކަމެކެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ދެވޭ ފަރުވާ އަކީ "ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ" ނޫނީ ވަކި ކަހަލަ މެޝިނަކަށް ލައިގެންދެވޭ ފަރުވާ އެކެވެ. 

ޑީކޯވުން ކުރިމަތިވާގޮތް

"ހެންރީސް ލޯ"(Henry’s Law) ނުވަތަ ހެންރީގެ ގާނޫނު/ ނަޒަރިއްޔާ ބުނާގޮތުން ދިޔާއެއްޗެއްގެ ތެރޭގައި ގޭސް އެއްވެ، ގިރިގެންދިއުން ސީދާގޮތެއްގައި ގުޅިފައިވަނީ އެއެއްޗެއްގެ (ގޭސް، އަދި ދިޔާތަކެތީގެ) ވަށައިގެން ހުންނަ ޕްރެޝަރާ އެވެ. އެހެންކަމުން ޕްރެޝަރު މަތިވެއްޖެނަމަ، ލެޔާއި، ސެލޯށިތަކުގައި ހުންނަ ގޭސް (ނައިޓްރޯޖަން، ހީލިއަމް ފަދަ ގޭސް) ތަކުގެ މިންވަރު މަތިވެއެވެ.

ފީނުމަށްފަހު މައްޗަށްއަރާއިރު، ވަށައިގެންވާ ޕްރެޝަރު ދަށްވުމުން، ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް އުފެދޭގޮތް ވެއެވެ. ހަށިގަނޑުގެ ކޮންމެ ސެލޯށިއެއްގައި ވެސް މިނިވަން ވައިބޮކިތައް އިތުރުވެދާނެއެވެ. އަދި އެވައިބޮކިތައް އިތުރުވިތަނަކާ ގުޅިގެން އަލާމާތްތައް ފެނިދާނެ އެވެ. ނޫނީ އުފެދޭ ވައިބޮކިތައް ލޭގެ ތެރެއިން ހަށިގަނޑުގެ އެކި ގުނަވަންތަކާ ހަމައަށް ފޯރައިފާނެ އެވެ. ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް އުފެދުމުން ތަފާތު އަލާމާތްތައް ކުރިމަތިވުމަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ލޭހޮޅިތައް ބެދުން، ލޭހޮޅިތައް ފެޅުން، ސެލޯށިތައް ފިތުން، ލޭހޮޅީގެ އެތެރޭ ބަތާނަށަށް ގެއްލުންވުން، ލޭގައި ހިމެނޭ ޕްލާޒްމާ ލީކުވުން، ލޭގަނޑުވުމުގެ މަސައްކަތް ހީވާގިވުން، އަދި ލޭހޮޅީގެ ތެރޭގައި އިންފްލެމޭޝަން އުފެދުން ފަދަ ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ. 

އާންމު ގޮތެއްގައި ''ކޮމްޕްރެސްޑް އެއަރ"(compressed air) ބޭނުންކޮށްގެން ޑައިވްކުރާއިރު/ފީނާއިރު، ހަށިގަނޑުން އޮކްސިޖަން އާއި ނައިޓްރޯޖަން އިތުރަށް ނަގާނެ އެވެ. ހަށިގަނޑުން އޮކްސިޖަންގެ ބޭނުން ހިފާނެއެވެ. ނަމަވެސް ނައިޓްރޯޖަން ލެޔާއި އެކުވެގެންދެއެވެ. އަދި ޑައިވްކުރާ ނުވަތަ ފީނާ ގަޑީގައި(ވަގުތުގައި) ނައިޓްރޯޖަން ހުންނާނީ ލެޔާއި އެކުވެ، ލޭގެ ތެރޭގައެވެ. ފުނަށް ފީނުމަށްފަހު އެނބުރި މައްޗަށް އަރާއިރު، ވަށައިގެންވާ ފެނުގެ ޕްރެޝަރު ދަށްވާނެއެވެ. 

ފީނުމަށްފަހު މާއަވަސް އަވަހަށް މައްޗަށް އަރަން އުޅެފިނަމަ، ލޭގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ނައިޓްރޯޖަންއަށް ލެއިން ސާފުވުމަށް (ބޭރުވުމަށް) ވަގުތެއް ނުލިބެއެވެ. އަދި ލެއިން ވަކިވެ، ލޭގެ ތެރޭގައި ނޫނީ ހަށިގަނޑުގެ ސިލޯށިތަކުގައި ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް (bubbles) އުފެދޭގޮތްވެއެވެ. ޑީކޯވުން ކުރިމަތިވާ މައިގަނޑު މަޞްދަރަކީ މި ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތަކެވެ. ލޭގެ ތެރޭގައި ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް އުފެދުމުން ލޭހޮޅިތަކާއި ލޭނާރުތަކަށް ގެއްލުންވެ، ލޭހިނގުމަށް ނޫނީ ލޭދައުރުވުމަށް ހުރަސްއަޅައެވެ. 

ޑީކޯވުމުން ހަށިގަނޑަށް އަންނަ ބަދަލު އެންމެ ވައްތަރުވާނީ ކާބޮނޭޓެޑް ބުއިމެއް އެކުލެވޭ ދަޅެއް ނޫނީ ފުޅިއެއް ހުޅުވުމުން ވާގޮތާއެވެ. ދަޅެއް ނޫނީ ފުޅިއެއް ހުޅުވާލުމުން އޭގައި ހުރި ބުއިމުގެ ވަށައިގެންވާ ޕްރެޝަރު ދަށްވެގެންދެއެވެ. މީގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެބުއިމުގެ ތެރެއިން ގޭސްތައް ވައިބޮކިތަކެއްގެ ސިފައިގައި ނިކުމެއެވެ. 

ޑީކޯވުމަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް

އަމިއްލަ ހިތްހަމަޖެހުމަށް ނުވަތަ މަސައްކަތުގެ ގޮތުން ފީނާ އުޅޭ މީހުންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ 10 ހާހަކުން 4-2 މީހުންނަށް ޑީކޯވުމުގެ މައްސަލަ ކުރިމަތިވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ޑީކޯވުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކުރާ ނޫނީ ޑީކޯވުމަށް މަގުފަހިވާ ކަންތައްތަކެއް ހުރެއެވެ. އެގޮތުން ފާހަގަވާ ބައެއް ކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ. 

·         އުފެދުމުގައި ހިތުގައި ޢައިބުހުރުން : މިސާލަކަށް އުފެދުމުގައި ހިތުގައި ލޯވަޅެއްހުރުން

·         އުމުރުން 30 އަހަރަށްވުރެ މަތިވުން ނޫނީ އުމުރުން ދުވަސްވުން

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ބަރުހެލިވެ، ފަލަވުން (އޮބޭސިޓީ)

·         އަންހެނަކަށްވުން

·         މާފުނަށް ފީނުން

·         މާގިނައިރު ވަންދެން (ދިގުމުއްދަތަކަށް) ފީނުން

·         ފީނުމަށްފަހު މާއަވަހަށް މައްޗަށްއެރުން

·         ހިތާއި ލޭހޮޅިތަކުގެ ދުޅަހެޔޮކަން ދަށްވުން

·         ހަށިގަނޑުގައި ސަރުބީ(ފެޓް) ގެ ނިސްބަތް(މިންވަރު/އިންސައްތަ) މަތިވުން

·         ބަނގުއާވި ބުއިން ނުވަތަ ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން

·         ވާޅުވެ ވަރުބަލިވުން ކުރިމަތިވުން

·         ނުނިދާހުރެ ފީނުން

·         އެއްވެސް ކަހަލަ ޖިސްމާނީ އަނިޔާއެއް ލިބިފައިވުން

·         ފިނީގައި ނޫނީ ފިނި ފެނުގެ ތެރޭގައި ފީނުން (ކޯލްޑ ޓެމްޕަރޭޗަރ ޑައިވްސް)

·         ހަށީގަނޑުން ފެނާއި ލޮނުގެބައި މަދުވުން

·         ފުއްޕާމޭގެ ބައްޔެއް ހުރުން

·         ފީނުމަށްފަހު ކަސްރަތުކުރުން

·         ފީނުމަށްފަހު މަތިން ދަތުރުކުރުން

·         ގުދުރަތީ ގޮތުން ހިތުގެ ކަނާތް ފަރާތުން ވާތްފަރާތަށް "ޝަންޓް" ހެދިފައިހުރުން

އާންމު ގޮތެއްގައި ކޮންމެ ފީނުމަކަށްފަހު ހަށިގަނޑުގައި އިތުރުވާ ނައިޓްރޯޖަން ހަށިގަނޑުގެ ސެލޯށިތަކުގައި 12 ގަޑިއިރުވަންދެން ހުރެއެވެ. އެހެންކަމުން ދުވާލެއްގެ މައްޗަށް ތަކުރާރުކޮށް ފީނުމަކީ ޑީކޯވުމުގެ ހިރާސް އިތުރުވާނެ ކަމެކެވެ. 

ޑީކޯވުން ބެހިގެންވާ ވައްތަރުތައް

އާންމު ގޮތެއްގައި ޑީކޯވުން ބެހިގެންވަނީ 2 ބަޔަކަށެވެ. 

(ހ) ފުރަތަމަ ވައްތަރު (type 1): މިއީ އާދައިގެ ވަރަކަށް އަލާމާތްތައް ފެންނަ ވައްތަރެވެ. މިއީ ފުރާނަޔަށް ނުރައްކާވާ ވައްތަރެއް ނޫނެވެ. މިވައްތަރުގައި އާންމު ގޮތެއްގައި އަސަރު ފޯރަނީ ހަށިގަނޑުގައިވް ލިމްފް ގޮށްތަކާއި، ހަމާއި، ހުޅުތަކަށެވެ.

(ށ) ދެވަނަ ވައްތަރު (type 2) : މިއީ ހަށިގަނޑުގެ ގިނަ ގުނަވަންތަކަށް (ޚާއްޞަކޮށް ސިކުނޑިއާއި ނާރުތަކަށް، އަދި ހިތާއި ފުއްޕާމެޔަށް) އެކަމުގެ ސަބަބުން އަސަރުފޯރައި، އުދަނގޫތައް ކުރިމަތިކުރުވާ، އަދި ފުރާނަޔަށްވެސް ނުރައްކާވާ ވައްތަރެވެ. ނާރުތަކާއި، ހިތާއި، ފުއްޕާމެޔާއި، ނޭވާލާ ނިޒާމަށް މިވައްތަރުގެ ސަބަބުން އަސަރުކުރާގޮތް ވެއެވެ. 

ޑީކޯވުމުގެ ސަބަބުން ފުރާނަޔަށް ނުރައްކާވުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑުވަނީ ސިކުނޑިއާއި، ސްޕައިނަލް ކޯޑު، ނޭވާލާ ނިޒާމާއި، ހިތާއި ލޭދައުރުކުރާ ނިޒާމަށް އަސަރުކޮށްފި ނަމަ އެވެ. 

ޑީކޯވުމުގެ އަލާމާތްތައް

ފީނުމަށްފަހު ފެންމައްޗަށް އަރާތާ ދެތިން މިނިޓްގެ ތެރޭގައި ބައެއް މީހުންނަށް އަލާމާތްތައް ފެންނަށް ފަށައިފާނެ އެވެ. ގިނަ މީހުންނަށް އަލާމާތްތައް ފެންނަށް ފަށަނީ ލަސްލަހުން، މަޑުމަޑުންނެވެ. ބައެއް ފަހަރު ބޮލުގައި ރިހުން، ވާޅުވުން، ކާހިތްނުވުން، އަދި ނުތަނަވަސްވުން ފަދަ ކަންކަމާއެކު އަލާމާތްތައް ފެށިގެން ހިނގައިދާނެ އެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ފީނުމަށްފަހު މައްޗަށްއަރާތާ ގަޑިއެއްހާއިރުގެ ތެރޭގައި %50 މީހުންނަށް އަލާމާތްތައް ފެންނަށް ފަށައެވެ. އަދި ފީނުމަށްފަހު މައްޗަށްއަރާތާ 6 ގަޑިއިރުގެ ތެރޭގައި %90 މީހުންނަށް އަލާމާތްތައް ފެންނަށް ފަށައެވެ. ބައެއް ފަހަރު ފީނުމަށްފަހު 2-1 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އަލާމާތްތައް ފެނިދާނެ އެވެ. ގިނަ ފަހަރު މިގޮތަށް ފެންނަނީ ފީނުމަށްފަހު މަޑުނުކޮށް ވައިގެ އުދުހުން ފަދަ ކަމެއް ކުރާނަމަ އެވެ. 

ފުރަތަމަ ވައްތަރުގެ ޑީކޯވުން  (Type 1 decompression sickness): އާންމު ގޮތެއްގައި މިވައްތަރުގައި ހުޅުތަކުގައި ރިހުން ( އުޅަބޮށި، ކޮނޑު)، އަދި މަސްތަކުގައި ރިހުން އިތުރުވަމުން އަންނާނެ އެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ހަރަކާތްކުރުމަކުން މިތަދު އިތުރަށް ގޯހެއް ނުވާނެ އެވެ. މިތަދު ސިފަކުރެވެނީ "ފުން"، "ފޫހި" ތަދެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މީގެ އިތުރުން ހަށިގަނޑުގައިވާ ލިމްފް ގްލޭންޑްތައް ދުޅަވެ، ގޮށްލުން، ހަމުގައި ބިއްސާއި، ލައްތަކެއް ނަގައި، ކަހައި ހިރުވުން ހިމެނެއެވެ. 

ދެވަނަ ވައްތަރުގެ ޑީކޯވުން  (Type 2 decompression sickness): އާންމު ގޮތެއްގައި މިވައްތަރުގެ ޑީކޯވުމުގެ ސަބަބުން ނާރުތަކާއި، ސިކުނޑިއާއި، ހިތާއި  ފުއްޕާމެޔާއި ގުޅުންހުރި އަލާމާތްތަކާއި އުނދަގޫތައް ބަލިމީހާއަށް ކުރިމަތިވާނެ އެވެ. މިވައްތަރުގެ ސަބަބުން ފެންނާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި :

·         އައްސިވުން

·         އައްސިވާހެން ހީވުން

·         ކަށިހަރާހެން ހީވުން

·         ކުޑަކަމުދާން ދަތިވުން

·         ބޭއިޚްތިޔާރުގައި ބޮޑުކަމުދެވުން / ބޮޑުކަމުދިއުން ކޮންޓްރޯލްނުވުން

·         ބޭއިޚްތިޔާރުގައި ކުޑަކަމުދެވުން / ކުޑަކަމުދިއުން ކޮންޓްރޯލްނުވުން

·         ބޮލުގައި ރިހުން

·         ވާޅުވުން

·         ކަންފަތުން އަޑުގޮވުން، ބޯއެނބުރުން، ބީރުވުން ( ކަންފަތުގެ އެންމެ އެތެރެއަށް އަސަރުކުރުމުން)

·         އަތްފައިގެ ބާރު ދޫވެ، ހަށިގަނޑުގެ ވާގިނެތުން ނުވަތަ ވާގިދޫވުން

·         އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި (ސިކުނޑިއަށް އަސަރުކުރުމުން) ދިމާވެދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި :-

o       ފިޓުޖެހުން

o       ވާހަކަދައްކަން އުނދަގޫވުން

o       ލޮނުގެ ފެނުން ގެއްލުން / ލޯކަނުވުން

o       ވާގިދޫވުން ، ވާގިނެތުން

o       ވާނުވާނޭގުން

o       އެކައްޗެއް ތަކުރާރުކޮށް (ޑަބަލްކޮށް) ފެނުން

o       މަރުވުން

ރެސްޕިރޭޓަރީ ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސް  (Respiratory decompression sickness): މިއީ ވަރަށް މަދުން ދިމާވެދާނެ ނަމަވެސް ޑީކޯވުމުގެ ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ވައްތަރެކެވެ. ސަބަބަކީ މިވައްތަރުގައި ޑީކޯވުމުގެ ސަބަބުން ފުއްޕާމެޔާއި ނޭވާލާ ނިޒާމަށް މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވާތީ އެވެ. މިވައްތަރުގައި ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި :

·         ނޭވާލާން އުދަނގޫވުން

·         ކެއްސުން

·         މޭގައި ރިހުން

ބަޔާންކުރެވުނު ކަންތައްތައް ކުރިމަތިވަނީ ފުއްޕާމޭ ދުޅަވެ ފޮއްސިވުން  (pulmonary edema)ކުރިމަތިވުމުންނެވެ. މީގެ އިތުރުން ފުއްޕާމޭގެ ލޭހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް ހަރުލައި،"އެމްބޮލިޒަމް" އުފެދިއްޖެނަމަ، ލޭދައުރުވުން ހުއްޓި، ފުރާނަޔަށް ނުރައްކާވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. 

ޑިސްބެރިކް އޮސްޓިއޯނެކްރޯސިސް  (Dysbaric Osteonecrosis): މިއީ ޑިކޮމްޕްރެޝަން ސިކްނަސްގައި ތަންކޮޅެއް ފަހުން ދިމާވެދާނެ ހާލަތެކެވެ. އާންމުކޮށް މިކަން ކުރިމަތިވަނީ ކުރިން ބަޔާންކުރެވިދިޔަ އަލާމާތްތައް ނޫނީ އުދަނގޫތައް ދިމާވުކާ ނުލައެވެ. މިއީ ކޮމްޕްރެޝްޑ އެއަރ ގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށް ނޫނީ ފުނަށް ފީނައިއުޅޭ މީހުންނަށް ތަކުރާރުކޮށް ނޫނީ ދިގުމުއްދަތަށް މަތީ ޕްރެޝަރަށް ހުށަހެޅުމުން ކުރިމަތިވާ "އޮސްޓިއޯނެކްރޯސިސް" ކިޔާ ކަށީގެ ބައްޔެކެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި އޮސްޓީއޯ ނެކްރޯސިސް ކުރިމަތިވަނީ ހުޅުގެ ކަށިތަކަށް ލޭލިބުން ދަށްވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ކޮނޑުހުޅާއި، އުކުޅުވަޅު ހުޅުގެ ސަތަހައަށް އަންނަ ބަދަލުގެ ސަބަބުން ތަދާއި ރިހުން ނުފިލައި ހުރުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. އަދި އެކަމުގެ ސަބަބުން ނުކުޅެދުންތެރިކަމެއް ވެސް މެދުވެރިވެދާނެ އެވެ. 

ޑީކޯވުމުން ދިމާވާ އަލާމާތްތައް : އާންމު ނަޒަރަކުން

·         ހުޅުތަކުގައި ރިހުން

·         ބޯއެނބުރުން

·         ބޮލުގައި ރިހުން

·         ރަނގަޅަށް ވިސްނަން އުދަނގޫވުން

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ވާޅުވެ، ވަރުބަލިވުން

·         އައްސިވުން، ނޫނީ ކަށިހަރާހެން ހީވުން

·         އަތްފައިގެ ބާރުދޫވުން

·         ހަށިގަނޑުގައި ބިހިތަކެއް ނެގުން 

ޑީކޯވުން ދެނެގަތުން

ޑީކޯވުން ދެނެގަންނަނީ ކުރިމަތިވެފައިވާ އަލާމާތްތަކާއި، ފީނާފައިވޭތޯ ބަލައި ޔަގީންކޮށް، ފެންނަ ކަންކަމަށް ރިއާޔަތްކޮށްގެންނެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ޑީކޯވުން ދެނެގަންނަނީ "ކްލިނިކަލް އިވެލުއޭޝަން"(clinical evaluation) އެއް ހަދައިގެން ކަމަށްވާތީ މިއީ "ކްލިނިކަލް" ގޮތުން ބަލާބެލުންތަކުގެ މައްޗަށް ދެނެގަނެވޭނެ ހާލަތެކެވެ. ޑީކޯވުމާ އެއްގޮތް އަލާމާތްތައް ހުންނަ އެހެނިހެން ބަލިތައް (މިސާލަކަށް އިސްކިމިކް ސްޓްރޯކް، ސިކުނޑިއަށް ލޭއެޅުން، މައިބަދައިގެ ދެކަށިކޮޅުގެ ދެމެދުގައި އިންނަ ޑިސްކު ފުއްޕައި ބޭރަށްނިކުތުން) ދެނެގަތުމަށްޓަކައި ނޫނީ އެފަދަ ކަމެއްތޯ ޔަގީންކުރުމަށްޓަކައި ބައެއް ފަހަރު ސީޓީ ސްކޭން، އެމްއާރުއައި ފަދަ ޓެސްޓުތައް ހަދަން ޖެހިދާނެ އެވެ. 

ފަރުވާ

އާންމު ގޮތެއްގައި ދެވޭ ފަރުވާ

·         %100 އޮކްސިޖަން ފޯރުކޮށްދިނުން

·         ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ

·         ފުލުއިޑް ތެރަޕީ

އާންމު ގޮތެއްގައި ޑީކޯވާ މީހުންގެ ތެރެއިން %80 މީހުން އެއްކޮށް ރަނގަޅު ވެއެވެ.  ޑީކޯވުމަށްފަހު އެންމެ ފުރަތަމަ މަތީ މިންވަރަކަށް %100 ގައި އޮކްސިޖަން ފޯރުކޮށްދީގެން ލޭގައި ހުންނަ ނައިޓްރޯޖަންތައް ބޭރުކޮށްލުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. މިގޮތަށއޮކްސިޖަން ދިނުމުން ފުއްޕާމެޔާއި، ލެޔާއި ދެމެދުގައި ހުންނަ "ނައިޓްރޯޖަން ޕްރެޝަރ ގްރޭޑިއެންޓް" ފުޅާވެ، ނޫނީ ތަނަވަސްވެގެންދެއެވެ. އަދި ނައިޓްރޯޖަން ވައިބޮކިތައް ހިނދި، ދިޔާއެއްޗިއްސަށް ބަދަލުވެގެންދެއެވެ. ނޫނީ ލޭގެ ތެރެއަށް  ހިނދި، ދެމިގެންދެއެވެ. 

ލޭހޮޅިތަކުން ބީވެގެންދިޔަ ދިޔާބައި(intravascular volume) އަނބުރާ އިއާދަ ކުރުމަށްޓަކައި ގިނައިން ދިޔާތަކެތި (ހޭވެރިކަން ހުރި މީހުންނަށް) ދެވިދާނެ އެވެ. ހޭވެރިކަން ގެއްލި ޚަބަރު ހުސްވެފައިވާ މީހުންނަށް އައިސޯޓޮނިކް ގުލްކޯޒު ނުހުންނަ އައިވީ ފެން ދެވިދާނެ އެވެ. 

ޑީކޯވުމުންދޭ އަވަސްފަރުވާގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ ލޭގެ ޕްރެޝަރު އެއް ހަމައެއްގައި ހިފެހެއްޓޭތޯ ބެލުމާއި، ހައިފްލޯ އޮކްސިޖަން ބަލިމީހާއަށް ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ. ދިޔާތަކެތި ވެސް ދެވިދާނެ އެވެ. ބަލިމީހާ ބާއްވާފައި އޮންނަންވާނީ ވާތް ފަރާތަށް ބުރަވާގޮތަށެވެ. ބަލިމީހާ އޮންނަ އެދުގެ ބޯލާކޮޅު ކުޑަކޮށް ތިރިކޮށްލެވިދާނެ އެވެ. ޑީކޯވުން ކުރިމަތިވާ މީހުންގެ ހާލަތު ކައިރިން ބަލަމުން ގެންދަންވާނެ އެވެ. އެއީ ފުރާނައަށް ނުރައްކާވާފަދަ އެއްވެސް ކަހަލަ ބަދަލެއް އާދޭތޯ އެވެ.  

ޑީކޯވުމުން ކުރިމަތިވާ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި ބަލިމީހާއަށް ފޯރުކޯށްދެވޭނެ އެންމެ ރަނގަޅު އަދި އެންމެ ބޭނުންތެރި، ހަގީގީ ފަރުވާ އަކީ "ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ"(recompression therapy) ނުވަތަ "ހައިޕަބެރިކް އޮކްސިޖަން ޗެމްބަރ"(hyperbaric oxygen chamber) އަށް ލުމެވެ. މި ހައިޕްރެޝަރ ޗެމްބަރ ގައި އޮންނަ އިރު ބަލިމީހާއަށް %100 އޮކްސިޖަން ފޯރުކޮށްދެވޭނެ އެވެ. މިފަރުވާގެ ސަބަބުން ޕްރެޝަރަށް އައި ބަދަލު ރަނގަޅުކޮށްދީ، ވަކިބޮކި ތަކުގެ ސިފައިގައި ހުރި ނައިޓްރޯޖަން ތައް، ދިޔާ އެއްޗިއްސަށް ބަދަލުވެ، ލޭގެ ތެރެއިން މަޑުމަޑުން ނައިޓްރޯޖަން ނެތި ހުސްވެދާނެ އެވެ. 

ޑީކޯވުމުން ފުނަށް ފީނައިގެން ޑީކޯވުން ރަނގަޅުކުރުމަށް އަމިއްލައަށް މަސައްކަތްކުރުމަކީ ރަނގަޅު ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި މިއީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް އެދެވިގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޑީކޯވުމުން ކުރިމަތިވާ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި ވީއެންމެ އަވަހަކަށް ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ ދިނުމަށްޓަކައި، އެޚިދުމަތް ލިބެންހުރި ތަނަކަށް ބަލިމީހާ ގެންދިއުމަށް ސަމާލުވުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ބޭނުމެއްނެތް ޓެސްޓުތައް ހެދުމުގައި ވަގުތުތައް ދުއްވާނުލައި އަވަހަށް ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ ފެށުމަށް އިސްކަން ދޭންވާނެ އެވެ. ސަބަބަކީ ރަނގަޅުވުން ބަރޯސާވެފައި ގިނަ ފަހަރު އޮންނަނީ ރިކޮމްޕްރެޝަން ތެރަޕީ ފެށުމަށް ހޭދަވި ވަގުތާއި، ލިބިފައިވާ އަނިޔާގެ ނުރައްކާތެރިކަމުގެ މައްޗަށް ކަމަށްވާތީ އެވެ.

ރައްކާތެރިވުން

ފީނުމުގެ ތެރޭގައި ޑީކޯވުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަކޮށް، ޑީކޯވުމުން ރައްކާތެރިވުމަށްޓަކައި އަންނަނިވި ކަންތައްތަކަށް ސަމާލުކަން ދެވިދާނެ އެވެ.

·         ފުނަށް ފީނާއިރު، އަދި އަނބުރާ ފެން މައްޗަށްއަރާއިރު ލަސްލަހުން އެރުން

·         އެންމެ ފުނުގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަގުތަށްވުރެ ގިނައިރު ހޭދަނުކުރުން : އާންމު ގޮތެއްގައި ފުނަށް ފީނާ މީހުން، އަޑީގައި ހޭދަކުރެވޭނީ ކިހާ ވަގުތެއްކަން ވަކި އުސޫލަކުން ކަނޑައަޅައިގެން ބޭނުންކުރާ ޖަދުވަލުތައް ގެންގުޅެއެވެ.

·         ފީނުމަށްފަހު 24 ގަޑިއިރު ނުވަނީސް ވައިގެ ދަތުރުފަތުރު ނުކުރުން

·         ފީނުމުގެ ކުރިން ބަނގުއާވި ބޭނުން ނުކުރުން

·         ފީނުމަށްފަހު މަޑުކުރުމެއްނެތި ހޫނު ފެނުން ފެންނުވެރުން

·         ފުނަށް ފީނަށް ފެށުމުގެ ކުރިން އެކަށޭނަވަރަށް ނިދުން

·         ފުނަށް ފީނުމުގެ ކުރިން އެކަށޭނަ ވަރަށް ދިޔާތަކެތި ބޭނުންކުރުން

·         ނުރައްކާތެރި ބައްޔެއް، އޮޕަރޭޝަނެއްކުރުން، ނޫނީ ބޮޑު އަނިޔާއެއް ލިބިފައިވާނަމަ ފީނުމުގެ ކުރިން ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކޮށް ލަފާހޯދުން

ބައެއް މީހުންގެ ހުރެދާނެ ނޫނީ ހުންނަ ބަލިތަކަށް ބަލާފައި ފުނަށް ފީނުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް އެދެވިގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ނޫނީ ރައްކާތެރި ކަމެއް ނޫނެވެ. މިސާލަކަށް އުފެދުމުގައި ހިތުގައި ޢައިބު ހުންނަ މީހުން ފުނަށް ފީނުމަކީ ރައްކާތެރި ކަމެއް ނޫނެވެ. ނޭވާހިއްލުމާއި، ފުއްޕާމޭގެ ބޮޑެތި ބަލިތައް ހުންނަ މީހުން ފުނަށް ފީނުމުގެ ކުރިން ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކޮށް ގޮތެއް ނިންމުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ހަކުރު ބައްޔަށް އިންސިއުލިން ބޭނުންކުރާ މީހުންނަށް ފުނަށް ފީނުމުގެ ތެރޭގައި ލޭގެ ހަކުރުގެ މިންވަރަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަދަލު އަތުވެދާނެތީ، ފުނަށް ފީނުމުގެ ކުރިން ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކުރުން ބުއްދިވެރި އެވެ. އުކުޅުވަޅު ގައި ހާނިޔާހުރެ، އޮޕަރޭޝަން ނުކޮށްތިބޭ މީހުން ވެސް ފުނަށް ފީނުމުގެ ކުރިން ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކުރުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ.

ހަވާލާ

·         https://www.health.harvard.edu/a_to_z/decompression-sickness-a-to-z

·         https://www.msdmanuals.com/home/injuries-and-poisoning/diving-and-compressed-air-injuries/decompression-sickness