މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި

 

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި(Meningococcal disease)  ނުވަތަ ބައްޔަކީ ނުރައްކާތެރި ގައިންގަޔަށް އަރާ ބައްޔެކެވެ. ކޮންމެ އުމުރެއްގެ، ކޮންމެ ޖިންސެއްގެ އަދި ކޮންމެ ނަސްލެއްގެ މީހަކަށް ވެސް މިބަލިޖެހިދާނެ އެވެ. މިއީ ޖަރާސީމެއްގެ ސަބަބުން ފެތުރޭ ބައްޔެކެވެ (ސީޑީސީ، 2024).މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖައްސާ ޖަރާސީމް އަށް ކިޔަނީ "ނެސީރިއާ މެނިންޖިޓިޑިސް"(Neisseria Meningitidis)  އެވެ. މިޖަރާސީމުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ކޮންމެ ބައްޔަކީ ވެސް މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ކަމުގައި ބެލެވެއެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް ނޫނީ ބަލިޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު އިތުރުކުރާ ހިރާސްތައް

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި :-

·         އުމުރު

o       އުމުރުން 1 އަހަރުން ދަށުގެ ކުޑަކުދިން

o       އުމުރުން 23-16 އަހަރާއި ދެމެދުގެ އުމުރުފުރާގެ ފުރާވަރު ކުދިންނާއި ޒުވާނުން

o       އުމުރުން 65 އަހަރުން މަތީގެ މީހުން

·         ބައެއް ކަހަލަ ބަލިތައް ހުރުން ނޫނީ ބައެއް ކަހަލަ ހާލަތްތައް

o       ކޮމްޕްލިމެންޓް ކޮމްޕޮނަންޓް ޑެފިސިއެންސީޒް : މިއީ ދިފާޢީ ނިޒާމުގައި ހަށިގަނޑު އިންފެކްޝަންތަކާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރުމުގައި ބައިވެރިވާ "ކޮމްޕްލިމެންޓް ސިސްޓަމް" ގައި އުނިކަމެއް ހުރުމެވެ. އެގޮތުން ކޮމްޕްލިމެންޓް ސިސްޓަމްގެ ބައިތަކުގެ ތެރެއިން ،  C3، C5-9، ޕްރޮޕާރޑިން، ފެކްޓަރ D އަދި ފެކްޓަރ H ފަދަ ބައިތަކުގައި އުނިކަމެއް ހުރެދާނެއެވެ.

o       ހުންކޮށި މަސައްކަތް ނުކުރުން ނޫނީ އުފެދުމުގައި ހުންކޮށި ނުހުރުން : ހުންކޮއްޓަކީ މެނިންގޯކޯކަލް ބައްޔާއި ދެކޮޅަށް ހަށިގަނޑު ހަނގުރާމަކުރުމުގައި މުހިއްމު އެއްޗެކެވެ. އެއީ ބެކްޓީރިޔާތައް ފުރާނައި ފިލްޓަރުކުރުން އަދި ހަށިދަމަނަ ތައް އުފެއްދުމަށް ހުންކޮށި އެހީތެރިވެދޭތީ އެވެ. މިސާލަކަށް ސިކްލް ސެލް ޑިޒީޒް ހުންނަ މީހުންގެ ހުންކޮއްޓަކީ މަސައްކަތް ކުރާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ.

o       އޭޑްސް ބަލި ޖެހިފައިވުން : އޭޑްސް ޖެހިފައިވާ މީހުންގެ ވައިރަސް ލޯޑް އިތުރުވުން ނޫނީ ސީޑީ4 ކައުންޓް ދަށްވުމަކީ މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކުރާ ކަމެކެވެ.

·         ބައެއް ކަހަލަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރުން : ކޮމްޕްލިމެންޓް އިންހިބިޓަރސް ގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ ބޭސްތައް މިސާލަކަށް އެކިޔުލިޒުމެބް، އަދި ރެވިޔުލިޒުމެބް ފަދަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރާ މީހުންނަށް މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކުރުވައެވެ. މިފަދަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރާ މީހުންނަށް މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމުގެ ހިރާސް 2 ހާސް ގުނަ އިތުރެވެ. މިފަދަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރަން ޖެހިދާނެ ހާލަތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

o       އެޓިޕިކަލް ހިމޮލިޓިކް ޔުރިމިކް ސިންޑްރޯމް – ލޭގެ ބައްޔެއް

o       މައެސްތީނިއާ ގްރެވިސް – މަސްތައް ވަރުދެރަވާ ބައްޔެއް

o       ނިއުރޯމައިއެލައިޓިސް އޮޕްޓިކާ ސްޕެކްޓްރަމް ޑިސްއޯޑަރ – ސިކުނޑިއާއި ނާރުތަކަށް ދިމާވާ ބައްޔެއް

o       ޕެރޮކްސިމަލް ނޮކްޓާރނަލް ހިމޮގްލޮބިނޫރިއާ – ލޭގެ ބައްޔެއް

·         ބަލިޖެހިފައިވާ މީހަކާ މާބޮޑަށް ގައިގޯޅިވެއުޅުން ނޫނީ ގިނައިރުތަކެއް ވަންދެން އެކުގައި އުޅެފައިވުން : އެގޮތުން ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓް އެއް ކަމަށް ބެލެވޭނީ އަންނަނިވި ފަރާތް ތަކެވެ.

o       މެނިންގޯކޯކަލް ބަލިޖެހިފައިވާ ބަލިމީހުންނާއި އެއްގޭގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން

o       ބަލިމީހާ އާޢި އެއްކޮށް މަތިންދާ ބޯޓުން ނޫނީ ބަހުގައި ވަރަށް ގިނައިރު ވަންދެން ދަތުރުކޮށްފައިވާ މީހުން

o       ބަލިމީހާގެ ކުޅު ފަދަ ނޭވާލާ ނިޒާމުން އުފެދޭ ދިޔައަކަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މީހުން

ބަލިމީހާ އާއި އެއްފުޅިން ފެންބޮއި، އެކުގައި ކައިބޮއި ހަދައިފައިވާ މީހުން، ބަލިމީހާއާއި ކުޑަ ވަގުތުކޮޅަކަށް ދިމާވެފައިވާ މީހުން، އަދި ބަލިމީހާގެ ސީދާ ކޮންޓެކްޓުންނާއި ދިމާވެފައިވާ މީހުން ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓް ކަމުގައި ނުބެލެވޭނެ އެވެ (ހެލްތު ޕްރޮޓެކްޝަން އެޖެންސީ، 2024).

ސަބަބުތައް

ނިސީރިއާ މެނިންޖިޓިޑިސް(Neisseria menigitidis)  ބެކްޓީރިޔާ އަކީ އިންސާނާގެ ނޭފަތުގެ އެތެރެއިން ފަހަތުގައި އަދި އަރުތެރޭގައި ހުރެދާނެ އެވެ. އެގޮތުން ކޮންމެ 10 މީހުންކުރެން 1 އެކެއްގެ ކަރުތެރޭގައި މިޖަރާސީމު ހުރެއެވެ. ނަމަވެސް މިގޮތަށް ޖަރާސީމު ހުއްޓަސް އެމީހުން ކިބައިން ބަލީގެ އަސަރު ނުފެންނާނެ އެވެ. ބައެއް ފަހަރު ހަށިގަނޑުގެ އެހެން ހިސާބުތަކަށް ޖަރާސީމު ދަތުރުކޮށް އިންފެކްޝަން ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފެތުރުވުން ނޫނީ އެހެން މީހުންނަށް ބަލިޖެހުން

ބަލިޖެހިފައިވާ މީހެއްގެ ފުށުން އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފެތުރެނީ (ނޭވާލާ ނިޒާމު ނޫނީ ކަރުތެރެ އިން ބޭރުވާ ދިޔަ) ނޭވާލާ ނިޒާމުން ބޭރުވާ ދިޔަ (ކުޅު، އަރިދަފުސް، ދަވަ) އިގެ ޒަރީޢާ އިންނެވެ (ސީޑީސީ، 2024). އެހެންގޮތަކަށް ބުނާނަމަ މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ފެތުރެނީ ނޭވާލާ ނިޒާމުގެ ޒަރިޢާއިންނެވެ. ބަލިޖެހިފައިވާ މީހުންނާއި އެންމެ ގާތްކޮށް އުޅޭ ފަރާތްތަކަށް ބަލިޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑެވެ. މިބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެންނާނީ ބަލިޖެހޭތާ (ބަލީގެ ޖަރާސީމު ހަށިގަނޑަށް ވަންނަތާ) 1 ދުވަހާ 10 ދުވަހާއި ދެމެދުގެ މުއްދަތެއް(incubation period) ގެ ތެރޭގައެވެ (ހެލްތު ޕްރޮޓެކްޝަން އެޖެންސީ، 2024). ބަލިޖެހިފައިވާ މީހުންގެ ފުށުން އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފަތުރަނީ(infectious period)  ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެނުމުގެ 7 ދުވަސް ކުރިއްސުރެ، އެންޓިބަޔޮޓިކް ބޭނުންކުރުމަށްފަހު 24 ގަޑިއިރު ވަންދެނެވެ.

ބަލިޖެހިފައިވާ މީހުންނާއި ގައިގޯޅިވުން

އާންމު ގޮތެއްގައި ބަލިޖެހިފައިވާ މީހާގެ ފުށުން އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފެތުރެނީ ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓް (މާބޮޑަށް ގައިގޯޅިވުން ނޫނީ ގާތުން އެއްތާކުވުން) ނޫނީ ލެންތީ ކޮންޓެކްޓް (ގިނައިރަށް ގައިގޯޅިވުން ނުވަތަ ގިނައިރު އެއްތާކުވުން) އެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. މާބޮޑަށް ގައިގޯޅިވުން ނޫނީ ގާތުން އެއްތާކުވުމުގެ މިސާލަކީ ބޮސްދިނުން ނޫނީ ކިސް ކުރުމެވެ. ގިނައިރު އެއްތާކުވުމުގެ މިސާލަކީ ބަލިޖެހިފައިވާ މީހަކާ އެއްގޭގައި އެކުގައި އުޅުމެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓް އެއް ކަމަށް ބެލެވޭނީ ކޮންބައެއް؟

·         މެނިންގޯކޯކަލް ބަލިޖެހިފައިވާ ބަލިމީހުންނާއި އެއްގޭގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން

·         ބަލިމީހާ އާޢި އެއްކޮށް މަތިންދާ ބޯޓުން ނޫނީ ބަހުގައި ވަރަށް ގިނައިރު ވަންދެން ދަތުރުކޮށްފައިވާ މީހުން

·         ބަލިމީހާގެ ކުޅު ފަދަ ނޭވާލާ ނިޒާމުން އުފެދޭ ދިޔައަކަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މީހުން

ބަލިމީހާ އާއި އެއްފުޅިން ފެންބޮއި، އެކުގައި ކައިބޮއި ހަދައިފައިވާ މީހުން، ބަލިމީހާއާއި ކުޑަ ވަގުތުކޮޅަކަށް ދިމާވެފައިވާ މީހުން، އަދި ބަލިމީހާގެ ސީދާ ކޮންޓެކްޓުންނާއި ދިމާވެފައިވާ މީހުން ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓް ކަމުގައި ނުބެލެވޭނެ އެވެ (ހެލްތު ޕްރޮޓެކްޝަން އެޖެންސީ، 2024).

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖައްސާ ޖަރާސީމަކީ އަރިދަފުސް ރޯގާ އިންފުލުއެންޒާ ފަދަ އިން ފަސޭހަކަމާއެކު ގައިންގަޔަށް އަރާ ނޫނީ ފެތުރޭ ޖަރާސީމެއް ނޫނެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

ވައްތަރުތައް 

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލީގެ އާންމު ދެވައްތަރެއް ހުރެއެވެ. އެއީ މެނިންޖައިޓިސް ނުވަތަ ސިކުނޑިއާއި މައިނާރުގެ ވަށައިގެންވާ ދުލިފަށަލަ ދުޅަވުން އަދި ލޭގެ އިންފެކްޝަން ނުވަތަ ސެޕްޓިސީމިއާ އެވެ. މެނިންގޯކޯކަލް މެނިންޖައިޓިސްގެ ސަބަބުން ސިކުނޑިއާއި މައިނާރުގެ ވަށައިގެންވާ ދުލިފަށަލަ ދުޅަވެއެވެ. މެނިންގޯކޯކަލްގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ލޭގެ އިންފެކްޝަންގައި ލޭގެ ތެރެއަށް ޖަރާސީމު ދިއުމުން، ލޭހޮޅީގެ ފާރު ހަލާކުކޮށްލައެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ގުނަވަންތަކަށް ލޭހިލި، އަދި ހަމުގެ ދަށަށް ލޭހިލި ލޭއަރާގޮތް ވެއެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

އަލާމާތްތައް

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލީގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ އަލާމާތްތައް އޭގެ ވައްތަރަށް ރިޢާޔަތްކޮށް ތަފާތުވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ (ސީޑީސީ، 2024).

މެނިންގޯކޯކަލް މެނިންޖައިޓިސް(meningococcal meningitis) ގެ އަލާމާތްތައް

މެނިންގޯކޯކަލް މެނިންޖައިޓިސްގެ އެންމެ އާންމު އަލާމާތްތަކަކީ:-

·         ހުންއައުން

·         ބޮލުގައި ރިހުން

·         ކަނދުރާ ވާންވުން ނޫނީ ހަރުއެރުން

މީގެ އިތުރުން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·         ވާނުވާ ނޭނގޭގޮތްވުން

·         މޭނުބައިކުރުން

·         ހޮޑުލެވުން

·         އަލިގަދަވުމުން އުދަނގޫވުން

ތުއްތު ކުދިންގެ ކިބައިން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތައް

ތުއްތު ކުދިންގެ ކިބައިން އިސްވެދިޔަ އަލާމާތްތައް ނުފެނިދާނެއެވެ. އަދި ފެނުނަސް ފާހަގަނުވެ ހިނގައިދާނެ އެވެ. ތުއްތު ކުދިންގެ ކިބައިން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·         ފެންނަ ފެނުމަށް ހިމޭނުން ނޫނީ މަޑުން އޮތުން

·         އުނދަގުލެއްވާތީ އުޅުން

·         ރަނގަޅަށް ނުކެއުން ނޫނީ ނުކެވުން

·         ސިކުނޑިވަޅު ފުއްޕުން

·         ހޮޑުލެވުން /ހޮޑުލުން

·         އާންމުކޮށް ހުންނަންޖެހޭ ގޮތަށް ރިފްލެކްސް ތައް ނުހުރުން

މެނިންގޯކޯކަލް ޖަރާސީމު ލޭގައި އަށަގަތު(meningococcal bloodstream infection)މުން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތައް

މެނިންގޯކޯކަލް ޖަރާސީމު ލޭގައި އަށަގަތުމުން ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·         ކުއްލިއަކަށް ހީކަރުވައި ހުންއައުން

·         އަތްފައި ފިނިވުން

·         މޭނުބައިކުރުން، ހޮޑުލެވުން

·         ބޭރަށް ހިންގުން

·         ވަރުބަލިވުން އަދި ވާޅުވުން ނޫނީ ވަރުދެރަވުން

·         ނޭވާ އަވަސްވުން

·         ރިހުން އަދި ތަދުވުން : މަސްތަކުގައި ރިހުން، ހުޅުތަކުގައި ރިހުން، މޭގައި ރިހުން، ބަނޑުގައި ރިހުން 

·         ގައިގައި ރަތްކުލައިގެ ކުދި ބިހިތަކެއް ނެގުން

ނުރައްކާތައް

އެންޓިބަޔޮޓިކް ބޭނުންކޮށްގެން ފަރުވާ ދިން ނަމަވެސް، ބަލިޖެހޭ ކޮންމެ 100 މީހުންގެ ތެރެއިން 15-10 މީހުން މަރުވެއެވެ. ބަލިޖެހި ރަނގަޅުވާ ކޮންމެ 5 މީހުންގެ ތެރެއިން 1 އަކަށް ދިގުމުއްދަތަށް ދެމިހުންނަ ނުކުޅެދުންތެރިކަން ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ. އެގޮތުން ކުރިމަތިވެދާނެ ނުރައްކާތަކުގެ ތެރޭގައި:-

·         ސިކުނޑިއަށް ގެއްލުންވުން / ފިޓުޖެހުން

·         އަޑުއިވުމުން މަހުރޫމުވުން ނޫނީ ބީރުވުން

·         އަތެއް ނޫނީ ފަޔެއް ބުރިކޮށްލަންޖެހުން

·         ނާރުތަކުގެ މައްސަލަތައް ދިމާވުން

ޓެސްޓުކޮށް ދެނެގަތުން

މެނިންގޯކޯކަލް ބައްޔަކީ ދެނެގަންނަށް އުދަނގޫ ބައްޔަކަށް ވެދާނެއެވެ. ސަބަބަކީ އަލާމާތްތައް އެހެން ބަލިތަކާ އެއްގޮތްވުމެވެ. މިބަލި ދެނެގަތުމަށް އަދި ލޭ އަދި މައިބަދައިން ފެން ނަގައިގެން ޓެސްޓު ކުރެވެއެވެ. ލޭގެ ނޫނީ މައިބަދައިގެ ފެނުން ބެކްޓީރިޔާ ފާހަގަވެއްޖެނަމަ، އޭގެ ކަލްޗަރ ހަދައެވެ. ކަލްޗަރ ހެދުމުން އިންފެކްޝަން ކުރިމަތިކުރުވީ ކޮންބެކްޓީރިޔާއެއްކަމާ، އަދި އެބެކްޓީރިޔާއަށް އެންމެ ރަނގަޅީ ނޫނީ އެބެކްޓީރިޔާ ގުޑަނީ ކޮން އެންޓިބަޔޮޓިކް އަކަށް ކަން ކަނޑައަޅަން ފަސޭހަވެއެވެ.

ފަރުވާ

މެނިންގޯކޯކަލް ބައްޔަށް ފަރުވާގެ ގޮތުގައި އާންމުގޮތެއްގައި އެންޓިބަޔޮޓިކް ދެވެއެވެ. މިބައްޔަށް ޝައްކުވާނަމަ ވަގުތުން އެންޓިބަޔޮޓިކް ފެށެއެވެ. އެންޓިބަޔޮޓިކް ދިނުން ފުރާނަޔަށް ގެއްލުންވުމުގެ ހިރާސް ކުޑަކުރެއެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ ފުށުން އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފެތުރުން ހުއްޓުވައިދެއެވެ.  ބަލީގެ ނުރައްކާތެރިކަމަށް ބަލައި ފަހަރުގައި އަންނަނިވި ފަރުވާތައް ދީފާނެއެވެ.

·         ނޭވާލުމަށް އެހީތެރިވުމުގެ ގޮތުން ވެންޓިލޭޓަރަށްލުން

·         ލޭގެ ޕްރެޝަރު ދަށްވުމަށް ފަރުވާގެ ގޮތުގައި ބޭސް ދިނުން

·         މަރުވެފައިވާ ސެލޯށިތައް ނެގުމަށް އޮޕަރޭޝަންކުރުން

·         ހަމުގައި އުފެދޭ ފާރުތަކަށް ފަރުވާކުރުން

ރައްކާތެރިވުން

ވެކްސިންދިނުން

މެނިންގޯކޯކަލް ބަލިން ރައްކާތެރިވެވޭނެ އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތަކީ ވެކްސިން ޖެހުމެވެ. އެމެރިކާގެ ސީޑީސީ އިން ލަފާދޭގޮތުގައި ޅަފުރާގެ ކުދިންނާޢި، ފުރާވަރުގެ ކުދިން އަދި މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމުގެ ހިރާސް އިތުރު ކުޑަކުދިންނާއި ބޮޑެތި މީހުން ވެކްސިން ޖެހުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ (ސީޑީސީ، 2024). މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި އުޅޭ ގައުމުތަކަށް ދިވެހިރާއްޖެއިން ދަތުރުކުރާއިރު، މިވެކްސިން ޖެހުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެގޮތުން ހައްޖާއި އުމުރާގެ އަޅުކަމަށް ވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން މިވެކްސިން ކޮންމެހެން ވެސް ޖެހުން މުހިއްމެވެ. ވެކްސިން ގެ އަސަރު ކުރުމަށް އާންމު ގޮތެއްގައި 2 ހަފްތާގެ މުއްދަތެއް ހޭދަވެއެވެ. އެހެންކަމުން ދަތުރު ފެށުމުގެ 2 ހަފްތާ ކުރިން ވެކްސިން ޖެހުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ.

އެންޓިބަޔޮޓިކް ދިނުން

ބަލިޖެހިފައިވާ މީހުންނާއި ގާތުންއެއްތާކުވި މީހުންނަށް ނޫނީ ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓުންނަށް ބަލިވުން ކުޑަކުރުމަށް ރައްކާތެރިވުމުގެ ގޮތުން އެންޓިބަޔޮޓިކް ދެވިދާނެއެވެ (ސީޑީސީ، 2024). ބަލިޖެހިފައިވާ މީހުންނާއި ގާތުން އެއްތާކުވި ކްލޯޒް ކޮންޓެކްޓުން ނަށް އާންމުކޮށް މިފަދަ އެންޓިބަޔޮޓިން ދެވެނީ ޕްރޮފައިލެކްޓިކް އެންޓިބަޔޮޓިކް އެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އަލުން ބަލިޖެހުން

މަދުން ނަމަވެސް އަލުން މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ނޫނީ ދެވަނަ ފަހަރަށް ނޫނީ އެއްފަހަރަށްވުރެ ގިނައިން މެނިންގޯކޯކަލް ބަލި ޖެހުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށް މެނިންގޯކޯކަލް ބަލިޖެހޭ މީހުން އެމީހުންގެ ދިފާޢީ ނިޒާމުގެ މައްސަލައެއް ހުރިތޯ ޓެސްޓުކޮށް ބެލުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. (ސީޑީސީ، 2024).

މައުލޫމާތު :

·         https://www.cdc.gov/meningococcal/about/index.html

·         https://www.cdc.gov/meningococcal/index.html

ނާރުގެ ބަލިތަކުގެ ތެރެއިން - ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް

 

ނާރުގެ ބަލިތަކުގެ ތެރެއިން - ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް(Guillain Barre Syndrome)  ނުވަތަ ގީޔަންބަރޭ ސިންޑްރޯމްއަކީ އަރިމަތީ ފަތިނާރު(peripheral nerve)  ތަކަށް ދިފާޢީ ނިޒާމުން ހަމަލާ ދިނުމުން ކުރިމަތިވާ ވަރަށް ނާދިރު ހާލަތެކެވެ. ކޮންމެ އުމުރެއްގެ މީހަކަށް ވެސް މިބަލި ޖެހިދާނެ އެވެ. އާންމުކޮށް ކުރިމަތިވަނީ ބޮޑެތި މީހުންނަށެވެ. އަދި ބޮޑަށް ފިރިހެނުންނަށެވެ. ގިނަ މީހުންނަށް އެއްކޮށް ބަލިން ފަސޭހަ ވެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި ހަށިގަނޑުން ވާގިނެތި، ނޭވާލާން އުދަނގޫވާގޮތް ވެއެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023).

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ދިފާޢީ ނިޒާމުން ފަތިނާރުތަކަށް ހަމަލާދިނުމުން މެދުވެރިވާ ވަރަށް ނާދިރު ބައްޔެކެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ފެންނާނެ އަލާމާތަކީ އަތްތިލަ، އަދި ފައިތިލައިގައި ބާރުދަށްވެ، ކަށިހަރާހެން ހީވުމެވެ. މިއިހުސާސްތައް ވަރަށް ހަލުވިކޮށް ހަށިގަނޑަށް ފެތުރި، އޭގެ ފަހުން މުޅި ހަށިގަނޑުން ވާގިނެތޭހެން ހީވެދެއެވެ. ނުވަތަ ވާގިނެތޭގޮތް ވެއެވެ. އޭގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ޞިއްހީ އަވަސްފަރުވާ ބޭނުންވާ ހާލަތެކެވެ. އެހެންކަމުން ބަލިޖެހޭ ގިނަ މީހުންނަށް ފަރުވާކުރުމަށް ހަސްފަތާލުގައި އެދުމަތިކޮށްގެން ފަރުވާ ކުރިޔަށް ގެންދަން ޖެހެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).  

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ފުރާނައަކަށް ނުރައްކާވެދާނެ ހާލަތެކެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ވީ އެންމެ އަވަހަށް ފަރުވާ ބޭނުންވާ ބައްޔެކެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ގައި ދިފާޢީ ނިޒާމުން އަރިމަތީ ނާރުތަކުގެ ނިޒާމުގެ ބަޔަކަށް ހަމަލާދެއެވެ. މިބަލީގެ ސަބަބުން އަސަރުކުރާ ފަތިނާރުތަކުގެ ތެރޭގައި މަސްތަކުގެ ހަރަކާތް ކޮންޓްރޯލްކުރާ ފަތިނާރުތަކާއި، ރިހުމާއި، ފިނިހޫނުމިން އަދި ބީހުމުގެ އިހުސާސް އުފުލާ ފަތިނާރު ތައް ހިމެނެއެވެ. މީގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މަސްތަކުގެ ބާރުދަށްވުން، އަތްފައިގެ އިހުސާސް ކުޑަވުން، އަދި ކާތަކެތި ދިރުވަން އުދަނގޫވުމާއި، ނޭވާލާން ދަތިވުން ފަދަ ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023). ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހޭ މީހުންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ 20 މީހުންގެ ތެރެއިން 1 މަރުވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ (އެންއެޗްއެސް.ޔޫކޭ، 2023).   

ސަބަބު

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ވަރަށް ނާދިރު ބައްޔެކެވެ. މިބަލި ޖެހޭ ސީދާ ސަބަބެއް އަދި ހޯދިފައެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ވަރަށް ގިނަ ފަހަރު މިބަލިޖެހެނީ ބެކްޓީރިޔާ ނުވަތަ ވައިރަސް ގެ ސަބަބުން ޖެހޭ އިންފެކްޝަނަކަށް ފަހުގައެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ދިފާޢީ ނިޒާމުން އަމިއްލަ ހަށިގަނޑަށް ހަމަލާދިނުން މެދުވެރި ކުރުވައެވެ. ބޭރަށްހިންގުން ކުރިމަތިކުރުވާ ބެކްޓީރިޔާއެއް ކަމުގައިވާ ކަމްޕައިލޯބެކްޓަރ ޖެޖުނި އިން ބޭރަށްހިންގުން (މޭނުބައިކުރުން، ހޮޑުލެވުން އަދި ބޭރަށްހިންގުން) ޖެހުމަކީ ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހުމުގެ ހިރާސް އެންމެ އާންމުކޮށް ކުރިމަތިކުރުވާ އެއް އިންފެކްޝަނެވެ. ވައިރަސްގެ ސަބަބުންޖެހޭ ތަފާތު ރޯގާތައް މިސާލަކަށް ސައިޓޯމެގާލޯވައިރަސް، އެޕްސްޓެންބަރ ވައިރަސް އަދި ޒިކާ ވައިރަސް އިންޖެހޭ ވައިރަލް އިންފެކްޝަން އަށް ފަހު ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހުމުގެ ނޫނީ ކުރިމަތިވުމުގެ ހިރާސް އިތުރުވެގެން ދެއެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023).  

ކުރިން ބަޔާންކުރެވުނު ފަދައިން ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިކުރުވާ ސީދާ ސަބަބެއް ހޯދިފައެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ބަލިޖެހޭ މީހުންގެ ތެރެއިން 3/2 ބައި މީޙުން ހައެއްކަ ހަފްތާކުރިން ކޯވިޑް 19، ނޭވާލާ ނިޒާމަށްޖެހޭ އިންފެކްޝަންތައް، ބޭރަށްހިންގުން ފަދަ ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމަށް ކުރިމަތިވާ އިންފެކްޝަންތައް ނޫނީ ޒިކާ ވައިރަސް ޑިޒީޒް ފަދަ އިންފެކްޝަންތައް ޖެހިގެން ރިޕޯޓްކުރާކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާންމުކޮށް ފެންމަތިވަނީ ނޭވާލާ ނިޒާމު ނޫނީ ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމުގެ އިންފެކްޝަނެއް ޖެހޭތާ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން ނޫނީ ދެތިން ހަފްތާ ފަހުންނެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).ވަރަށް މަދު ހާލަތްތަކެއްގައި، ނޫނީ ބައެއް ފަހަރު އޮޕަރޭޝަނަކަށް ފަހު ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023). މީގެ އިތުރުން ޒިކާ ވައިރަސް އިންޖެހޭ އިންފެކްޝަނަށް ފަހު ވެސް ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ކޭސްތައް ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ. އަދި ކޯވިޑް 19 އިންފެކްޝަން އަށް ފަހު ވެސް ފަހަރުގައި ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވެދާނެ އެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ވައްތަރުތަކުގެ ތެރެއިން އެކިޔުޓް އިންފްލެމޭޓަރީ ޑިމައިއެލިނޭޓިންގ ޕޮލީރެޑިކިޔުލޯޕަތީ ގައި ނާރުތަކުގެ ނިޒާމަށް ދިފާޢީ ނިޒާމުން ހަމަލާދިނުމުން ފަތިނާރުގެ ވަށައިގެންވާ ރައްކާތެރިފަށަލަ މައެލިން ޝީތު ހަލާކުކޮށްލައެވެ. މީގެ ސަބަބުން ފަތިނާރުން ސިކުނޑިއަށް ފޮނުވައިދާ ނާރު ސިގުނަލްތަކަށް ހުރަސްއަޅައެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ބާރުދަށްވުން، އައްސިވުން އަދި ވާގިނެތުން ފަދަ ކަންކަން ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ކޮންމެ އުމުރެއްގެ މީހަކަށް ވެސް ދިމާވެދާނެ ބައްޔެކެވެ. ނަމަވެސް އުމުރުން ދުވަސްވާ ވަރަކަށް މިބަލި ކުރިމަތިވުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކުރުވައެވެ. އަދި އަންހެނުންނަށް ފިރިހެނުންނަށް ބަލިޖެހުން ތަންކޮޅެއް އާންމުކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

·         ކަމްޕައިލޮބެކްޓަރ ޖެޖުނި ކިޔާ ބެކްޓީރިޔަލް އިންފެކްޝަން އެއް ޖެހުން

·         އިންފުލުއެންޒާ ވައިރަސް އިން ފުލޫޖެހުން

·         އެޕްސްޓެންބަރ ވައިރަސްގެ ސަބަބުން ރޯގާޖެހުން

·         ޒިކާ ވައިރަސް ޑިޒީޒް ކުރިމަތިވުން

·         ހެޕަޓައިޓިސް އޭ، ބީ، ސީ، ނުވަތަ އީގެ ސަބަބުން އިންފެކްޝަން ކުރިމަތިވުން

·         އެޗްއައިވީ ވައިރަސްގެ ސަބަބުން އޭޑްސްޖެހުން

·         މައިކޯޕްލާޒްމާ ގެ ސަބަބުން ނިއުމޯނިޔާޖެހުން

·         އޮޕަރޭޝަނެއްކުރުން

·         އަނިޔާއެއް ލިބުން

·         ހޮޖްކިންސް ލިމްފޯމާ ކިޔާ ލޭގެ ކެންސަރުޖެހުން

·         ކޯވިޑް 19 އިންފެކްޝަން ޖެހުން (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

އަލާމާތްތައް

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ފުރަތަމަ ފެށިގެން އަންނަނީ ފައިތިލަ އަދި ފައިގައި ކަށިހަރާހެންހީވުން، އަދި ބާރުދޫވުން ނޫނީ ބާރުދަށްވުން ފަދަ ކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ، ނޫނީ ސިފައިގައެވެ. އެއަށްފަހު މިކަންތައްތައް (އުދަނގޫތައް) ހަށިގަނޑުގެ މަތީބައިތަކާއި، އަތަށް ފެތުރިގެން ދެއެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް ފުރަތަމަ މިއުދަނގޫތައް ފައިގެ ބަދަލުގައި އަތާއި، އަތްތިލައިން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ނޫނީ މޫނުން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިއަރައި، ތަރައްގީވެ، ބަލިބޮޑުވަމުން އަންނައިރު، މަސްތަކުގެ ބާރުދޫވަމުން ގޮސް، އެއްކޮށް ވާގިނެތޭގޮތް ވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގައި އާންމުކޮށް ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

·         އަތްފައިގެ އިގިލިތައް، އަތުގެ ކުޑަހުޅު، ފައިގެ ތަބިކަށީގައި ކަށިހަރާހެން (ޕިން އަދި ސިރިންޖުކަށި) ހީވުން

·         ފައިގެ ބާރުދޫވުން ނުވަތަ ދަށްވުން – އަދި ހަށިގަނޑުގެ ފަޔަށްވުރެ މަތީ ހިސާބުތަކުން ވެސް ބާރުދޫވުން ނޫނީ ބާރުދިއުން

·         ހިނގާބިނގާވެ އުޅެން ދަތިވުން – ސިނޑި ފަދަ ތަންތަނުން އެރުމަށް އުދަނގޫވުން

·         މޫނުމަތީގެ ހަރަކާތްތައް ކުރަން މިސާލަކަށް ވާހަކަދެއްކުން، ކާތަކެތި ދިރުވުން، ކާތަކެތި ހެފުން ފަދަ ކަންކަން ކުރަން އުދަނގޫވުން

·         ލޯހަރަކާތްކުރަން އުދަނގޫވުން ނުވަތަ އެއްޗެހި ތަކުރާރުކޮށް (ދޭއްޗެއް ގޮތަށް) ފެނުން

·         މުޅި ހަށިގަނޑުގައި ރިހުމެއް ހުރުން – އެރިހުން ރޭގަނޑަށް ފަހަރުގައި ގޯސްވުން

·         ކުޑަކަމުދިއުމާއި، ބޮޑުކަމުދިއުން ކޮންޓްރޯލްކުރަން ދަތިވުން – ބޮޑުކަމު އަދި ކުޑަކަމު ގަޔަށްދެވުން

·         ހިތުގެ ވިންދު އަވަސްވުން

·         ލޭގެ ޕްރެޝަރު ދަށްވުން ނޫނީ ލޭގެ ޕްރެޝަރު މަތިވުން

·         ނޭވާލާން އުދަނގޫވުން

އާންމު ގޮތެއްގައި ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވުމުން އަލާމާތްތައް ފެންނަށް ފަށާތާ 2 ހަފްތާގެ ތެރޭގައި އެމީހަކަށް ހަށިގަނޑުގެ ބާރުދަށްވުން ނޫނީ ބާރުދޫވުން އެންމެ ބޮޑަކަށް އިހުސާސް ކުރެވޭނެ ނޫނީ ތަޖުރިބާ ކުރެވޭނެ އެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ވައްތަރުތައް

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ މައިގަނޑު 3 ވައްތަރެއް ހުރެއެވެ.

(ހ) އެކިޔުޓް އިންފްލެމޭޓަރީ ޑިމައިއެލިނޭޓިންގ ޕޮލިރެޑިކިޔުލޯނިއުރޯޕަތީ (AIPD): މިއީ އުތުރު އެމެރިކާ އަދި ޔޫރަޕްގެ ގައުމުތަކުގައި އެންމެ އާންމު ފެންނަ ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ވައްތަރެވެ. މިވައްތަރުގެ އެންމެ ފާހަގަކުރެވޭ ކަމަކީ ހަށިގަނޑުގެ ތިރީބައިން ބާރުދޫވެ، ނޫނީ ބާރުދަށްވެ، އެބާރުދަށްކަން ނޫނީ ބާރުދޫވުން ހަށިގަނޑުގެ މަތީ ހިސާބުތަކުން ވެސް ފާހަގަވެގެން ދިއުމެވެ. ނޫނީ ހަށިގަނޑުގެ މަތީ ހިސާބުތަކަށް ހަށިގަނޑުގެ ތިރީ ހިސާބުތަކުން ފާހަގަވި ބާރުދޫވުން ފެތުރިގެންދިއުމެވެ.

(ށ) މިލަރ ފިޝަރ ސިންޑްރޯމް (MFS): މިއީ ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ގައި ލޮލުން ފެށިގެން އަންނަ ވާގިނެތުމެވެ. މީގެ އިތުރުން މިވައްތަރުގައި ހިނގާއިރު ކޮރުޖެހުމެއް ހުންނާނެ އެވެ. މިއީ އެމެރިކާގައި އެހާ އާންމު ނޫން، އޭޝިޔާ ހިސާބުގައި އާންމު ވައްތަރެވެ.

(ނ) އެކިޔުޓް މޮޓޯރ އެގްޒޯނަލް ނިއުރޯޕަތީ އަދި އެކިޔު މޮޓޯ-ސެންސަރީ އެގްޒޯނަލް ނިއުރޯޕަތީ (AMAN & AMSAN): މިއީ ޗައިނާ އަދި ޖަޕާން ހިސާބުގައި އެންމެ އާންމު ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ވައްތަރެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ނުރައްކާތައް

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ނާރުތަކަށް އަސަރުކުރުވާ ބައްޔެކެވެ. ހަށިގަނޑުގެ ހަރަކާތްތަކާއި، ތަފާތު މަސައްކަތްތައް ނާރުތަކުން ކޮންޓްރޯލްކުރާތީ ، ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހުމުން އަންނަނިވި ނުރައްކާތައް ކުރިމަތިވުމުގެ ފުރުޞަތު އޮވެއެވެ.

(ހ) ނޭވާލުމުގެ މައްސަލަތައް : ބާރުދޫވުން ނޫނީ ވާގިނެތުމުގެ އަސަރު ނޭވާލާ ނިޒާމުގެ މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވާ މަސްތަކަށް ކުރެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން %22 މީހުންނަށް ބަލީގައި ހަސްފަތާލުގައި އެދުމަތިކުރާތާ ފުރަތަމަ ހަފްތާގެ ތެރޭގައި ނޭވާލުމަށް މެޝިނުގެ އެހީ ހޯދަން ފަށަން ޖެހެއެވެ.

(ށ) ހިތާއި ލޭގެ ޕްރެޝަރުގެ މައްސަލަތައް : ލޭގެ ޕްރެޝަރަށް ބަދަލުއައުމާއި، ހިތުގެ ވިންދުގެ ތަރުތީބު ގެއްލުމަކީ ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާއި ގުޅިގެން ކުރިމަތިވެދާނެ ނޭދެވޭ އަސަރު ތަކެވެ.

(ނ) ރިހުން (pain): ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން 3/1 މީހުންނަށް ނާރުގައި ރިހުން ތަޖުރިބާ ކުރެއެވެ. އަދި މިރިހުން ތަދުގެ ބޭސް ބޭނުންކުރުމުން ފިލައިދެއެވެ.

(ރ) ކުޑަކަމުދިއުމާއި، ބޮޑުކަމުދިއުމުގެ މައްސަލަތައް : ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާއި ގުޅިގެން ކުޑަކަމުދިއުމަށް ދަތިވެ، ކުޑަކަމު ނަޖިސް ބޭރުނުވެ، ހަށިގަނޑުގައި ޖަމާވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އަދި ބޮޑުކަމުދިއުމަށް ހުރަސްއެޅި އުދަނގޫވުމަކީ ވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

(ބ) ގަނޑު ލޭކޮޅު އުފެދުން (blood clots): ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާއި ގުޅިގެން އެދުމަތިވެ، ހަރަކާތް ނުކުރެވޭ މީހުންނަށް ލޭގައި ގަނޑުލޭކޮޅު އުފެދުމުގެ ހިރާސް އިތުރުކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އެކަނި ހިނގާބިނގާވެ އުޅެންދެން، ލޭދިޔާކުރާ ބޭސް، އަދި ސަޕޯޓް ސްޓޮކިންގ ބޭނުންކުރުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ.

(ޅ) ތަންފާރު ހެދުން (pressure ulcer): އެދުމަތިވެ، ހަރަކާތްނުކުރެވިފައި އޮތުމަކީ ތަންފާރު ހެދުމަށް މަގުފަހިވާ ކަމެކެވެ. މިކަން ކުޑަކުރުމަށް އެދުމަތިވެފައި އޮންނައިރު ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން އިރުއިރުކޮޅާ އޮންނަގޮތް ބަދަލުކުރުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ.

(ކ) އަލުން އުދަނގޫތައް ކުރިމަތިވުން (Relapse): ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވާ މީހުންނަށް އަހަރުތަކެއް ފަހުން (ރަނގަޅުވާތާ އަހަރުތަކެއް ފަހުން) އަނެއްކާވެސް މަސްތަކުގެ ބާރުދޫވެ، ވާގިނެތުން ފަދަ ކަންތައްތައް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގެ ސަބަބުން ބައެއް ފަހަރު ހާޓް އެޓޭކް ޖެހުން، އަދި ރެސްޕިރޭޓަރީ ޑިސްޓްރެސް ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

ދެނެގަތުން

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ދެނެގަތުން ބަރޯސާވަނީ ކުރިމަތިވެފައިވާ އުދަނގޫތަކާއި ނިއުރޮލޮޖިކަލް އެގްޒަމިނޭޝަން އިން ފާހަގަވާ "ޑީޕް ޓެންޑަން ރިފްލަކްސް" ނެތުން ނޫނީ ރިފްލަކްސް ދަށްވުން ފަދަ ކަންކަމުގެ މައްޗަށެވެ. ލަމްބަރ ޕަންކްޗަރ ހެދުން، އަދި އިލެކްޓްރޯމަޔޯގްރަފީ ފަދަ ޓެސްޓުތައް ވެސް ހަދައިފާނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ބައެއް ފަހަރު ލޭގެ ޓެސްޓު ހަދައިގެން ވެސް ބައެއް ކަހަލަ ގުޅުންހުރި ކަންކަން ދެނެގަނެދާނެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަށް ތުހުމަތުކުރެވޭނަމަ، ނޭވާލާން ދަތިވުން ފަދަ ކަމެއް ކުރިމަތިވޭތޯ ގާތުން ބަލަމުން ގެންދަން ޖެހޭނެ އެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023).

ބަލީގެ ކުރީކޮޅު ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ދެނެގަތުމަކީ ފަސޭހަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ސަބަބަކީ އެކަކަށް ދިމާވާ އުދަނގޫތައް އަނެކަކާއި ތަފާތު ވެދާނެތީ އެވެ. އަދި ނާރުތަކުގެ އެހެން ބަލިތަކުގައި ވެސް ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމްގައި ހުންނަ އަލާމާތްތައް ފެންނާތީ އެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާއި ގުޅިގެން ހަދައިފާނެ ޓެސްޓުތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ޓެސްޓުތައް ހިމެނެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

(ހ) ލަންބަރ ޕަންކްޗަރ / ސްޕައިނަލް ޓެޕް (lumber puncture / spinal tap): މިއީ މައިބަދައިން ފެން ނަގައިގެން ޓެސްޓުކުރުމެވެ. އެގޮތުން މައިބަދައިގެ އުނަގަނޑާއި ކައިރިން މައިބަދައިގެ ހޮއިގެ ތެރެއިން ފެންކޮޅެއް ނެގެއެވެ. އަދި ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އާއި ގުޅިގެން އަންނަ ބަދަލުތައް މިފެން ޓެސްޓުކޮށްގެން ފެންނަށް ހުރޭތޯ ބަލައެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

(ށ) އިލެކްޓްރޯމެޔޯގްރަފީ (electromyography): މިއީ މަސްތަކުގައި ކަރަންޓްގެ މަސައްކަތް ހިނގާނުހިނގާގޮތް ބެލުމެވެ. މިޓެސްޓު ހެދުމަށް ވަރަށް ހިމަ ކައްޓެއް އިންނަ އިލެކްޓްރޯޑް އެއް މަސްގަނޑުގެތެރެއަށް ކޮށްޕާލެވެއެވެ. މިއިލެކްޓްރޯޑް ގެ އެހީގައި މަސްގަނޑުގައި ފަތިނާރުގެ ހަރަކާތް ހުރިގޮތް ދެނެގަނެވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

(ނ) ނާރވް ކޮންޑަކްޝަން ސްޓަޑީޒް (nerve conduction studies): ފަތިނާރު އާއި ދިމާވާގޮތަށް ހަމުގައި އިލެކްޓްރޯޑް ތަކެއް މިޓެސްޓު ހެދުމަށް ހަރުކުރެވެއެވެ. އެއަށްފަހު ނާރު ސިގުނަލްގެ ހަލުވިމިން ބެލުމަށް ކަރަންޓް ޝޮކެއް ދައުރުކުރުވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).  

ފަރުވާ

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ ފުރާނަޔަށް ނުރައްކާހުރި ބައްޔަކަށްވުމުން އެންމެ އެދެވޭގޮތަކީ ފަރުވާކުރުމަށް ހަސްފަތާލުގައި އެދުމަތި ކުރުމެވެ. އެއީ ބަލިމީހާގެ ހާލަތު ގާތުން ބަލައި މޮނީޓަރު ކުރުމަށް ވެސް އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތަކީ އެދުމަތިކުރުން ކަމަށްވާތީ އެވެ. އެދުމަތިކުރުމަށް ފަހު، ނޭވާލުން، ހިތުގެވިންދު، ލޭގެ ޕްރެޝަރު ގާތުން ބަލަމުން ގެންދަން ޖެހޭނެ އެވެ. ނޭވާލާން ދަތިވާ ހާލަތްތަކުގައި ބަލިމީހާ ވެންޓިލޭޓަރަށް ލާންޖެހިދާނެއެވެ. އެދުމަތިކޮށްފައި އޮންނަ އިރު ވެސް، ހިތުގެވިންދުގެ ތަރުތީބުއޮޅުން، އިންފެކްޝަންއެއްޖެހުން، ގަނޑުލޭކޮޅު އުފެދުން، ލޭމަތިވުން ނޫނީ ލޭދަށްވުން ފަދަ ކަމެއް މެދުވެރިވޭތޯ ބަލަމުން ގެންދަން ވާނެއެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023).  

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަށް ސީދާ ފަރުވާޢެއް ނޯވެއެވެ. ނަމަވެސް ފަރުވާގެ އެހީގައި ބަލީގެ އުދަނގޫތައް ލުއިކޮށްދީ، އަދި ބަލީގެ މުއްދަތު ކުރުކޮށްދެއެވެ. ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަކީ އުޓޯއިމިޔޫން ތަބީޢަތުގައި(autoimmune nature) ހުންނަ ބައްޔަކަށް ވުމުން، ބަލީގެ ކުރީކޮޅު ފަރުވާގެ ގޮތުގައި "ޕްލާޒްމާ ބަދަލުކުރުން"(plasma exchange)  އަދި "އިމިޔުނޯގްލޯބިޔުލިން"(immunoglobulin) ފޯރުކޮށްދެވެއެވެ. އިމިޔުނޯތެރަޕީގެ ފައިދާ އެންމެ ބޮޑަށް ކުރަނީ ބަލިޖެހޭތާ 14-7 ދުވަހުގެ މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި ފަރުވާ ފެށިއްޖެނަމަ އެވެ. ބަލީގެ އެންމެ ކުރީކޮޅު ނިމިދާއިރު ވެސް، މަސްތަކުގެ ބާރުދަށްވުން ފަދަ ކަމެއް ނުފިލާ ހުރެއްޖެނަމަ، މަސްތައް ވަރުގަދަކޮށް، މަސްތަކުގެ ހަރަކާތްތައް އަނބުރާ އިއާދަކުރުމަށްޓަކައި، ރިހެބިލިޓޭޝަންގެ ޚިދުމަތް (ފިޒިއޮތެރަޕީ، އޮކިޔުޕޭޝަނަލް ތެރަޕީ ފަދަ ފަރުވާތައް) ކުރިޔަށް ގެންދަން ޖެހިދާނެއެވެ (ދުނިޔޭގެ ޞިއްހަތު ޖަމްޢިއްޔާ، 2023). ބަލިން އެއްކޮށް ފަސޭހަވެ ރަނގަޅުވުމަށް އަހަރުތަކެއް ނަގާއިރު، ގިނަ މީހުންނަށް ބަލީގެ އުދަނގޫތައް ފުރަތަމަ ފެންނަތާ، 6 މަސް ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހިނގާބިނގާވެ، އުޅެވޭގޮތް ވެއެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް ގައިގެބާރުދޫވުން ނޫނީ މަސްތަކުގެ ބާރުދަށްވުން، އައްސިވުން، ވާޅުވުން ފަދަ ކަންތައްތައް އެއްކޮށް ރަނގަޅުނުވެ، ދާއިމަށް ދެމިހުރެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).  

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް އަށް ސީދާ ފަރުވާޢެއް ނޯވެއެވެ. ނަމަވެސް ދެވައްތަރެއްގެ ފަރުވާ އެއްގެ ސަބަބުން ބަލިން ފަސޭހަވުމުގެ ދުވެލި، ހަލުވިކޮށްދީ، އަދި ބަލީގެ ނުރައްކާތައް ކުޑަވެގެން ދިއުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑުވެއެވެ. މިގޮތުން ދެވޭ 2 ފަރުވާ ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.

(ހ) ޕްލާޒްމާ ބަދަލުކުރުން (plasmapheresis): މިއީ ލޭގެ ދިޔާބައި ނުވަތަ ލޭގެ ޕްލާޒްމާ ލޭގެ ސެލްތަކާއި ވަކިކުރުމެވެ. އެއަށްފަހު ލޭގެ ސެލްތައް އަނބުރާ ލޭގެ ތެރެއަށް ފޮނުވެއެވެ. އަދި މިގޮތަށް އަނބުރާ އެތެރެކުރެވޭ ލޭގެ ސެލްތަކުން ބޭރުކުރެވުނު ޕްލާޒްމާ ގެ ބަދަލުގައި އިތުރު ޕްލާޒްމާ އުފައްދައެވެ. ޕްލާޒްމާ ބަދަލުކުރުމުގެ ތެރެއިން ދިފާޢީ ނިޒާމުން އަރިމަތީ ނާރުތަކަށް ހަމަލާދޭ ބައެއް ހަށިދަމަނަތައް ވަކިކުރުމަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

(ށ) އިމިޔުނޯތެރަޕީ (immunotherapy): މިފަރުވާގައި ހަދިޔާކުރެވުނު ލެއިން އިމިޔުނޯގްލޯބިޔުލިން ލޭގެ ޒަރީޢާއިން އިންޖެކްޝަންގެ ސިފައިގައި ބަލިމީހާގެ ހަށިގަނޑަށް ފޯރުކޮށްދެވެއެވެ. މަތީ މިންވަރެއްގެ އިމިޔުނޯގްލޯބިޔުލިން ދިނުމުން، ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވުމަށް މެދުވެރިވާ ގެއްލުންދެނިވި، ހަށިދަމަނަތަކަށް ހުރަސް އަޅައެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).  

މިދެފަރުވާ އަކީ ވެސް އެކަށޭނަ އޭގެ ފައިދާ ލިބިދޭ ފަރުވާ ތަކެކެވެ. ދޭތި އެއްކޮށްދިނުމުން، ނޫނީ އެއް ފަރުވާ ދިނުމަށްފަހު، އަނެއްފަރުވާ ދިނުމުން ވަކި ފައިދާ ތަކެއް ލިބޭކަން އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ. ނޫނީ ހޯދިފައެއް ނުވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން އަންނަނިވި ކަންކަމަށް ވެސް ބޭސް ދީފާނެ އެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023). 

·         ރިހުންތަކަށް : ތަދުކެނޑުވުމަށް ބޭސް ބޭނުންކުރުން

·         ގަނޑުލޭކޮޅު އުފެދުން ހުއްޓުވުމަށް : ލޭދިޔާކުރާ ބޭސް ދިނުން

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ހުންނަ މީހުންނަށް ބަލިން އަރައިގަތުމަށް ފިޒިކަލް ތެރަޕީ އަދި އެހެންމީހުންގެ އެހީތެރިކަން ބޭނުންވާނެ އެވެ. އެގޮތުން ބޭނުންވާނެ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

·         މަސްތައް ވަރުގަދަކޮށް، ފަހެލިކޮށް ބެހެއްޓުމަށްޓަކައި ގަވާޢިދުން ބަލިމީހާގެ އަތްފައި ހަރަކާތްކުރުވުން

·         ބަލި ފަސޭހަވަމުން އަންނަ ދުވަސްވަރު ވާޅުވުން ކުޑަކޮށްދީ، ހަށިގަނޑުގެ ބާރުޖައްސައިދީ، އެކަށޭނަ ގޮތެއްގައި ހަރަކާތްތެރިވެ އުޅުމަށް އެހީތެރިވުމަށް ފިޒިކަލް ތެރަޕީ ލިބިގަތުން ނޫނީ ހޯދުން

·         އަމިއްލަ ނަފުސަށް ކަންކަންކުރަން ފަސޭހަކޮށްދީ، ހަރަކާތްތެރިވެ އުޅުމަށް އެހީތެރިވުމުގެ ގޮތުން ފުރޮޅުލީގޮނޑި، އަތްގަނޑު، ބުރޭސް ފަދަ ތަކެތި ބޭނުންކުރުން

ބަލިން ފަސޭހަވުން

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ކުރިމަތިވާ ގިނަ މީހުން ރަނގަޅުވުމަށް ނޫނީ ބަލިން ފަސޭހަވުމަށް މަސްތަކުން ފެށިގެން ގޮސް އަހަރުތައް ނެގިޔަސް، ގިނަ މީހުންނަށް ފަސޭހަވަމުން އަންނައިރު އާންމުކޮށް އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ގަވާޢިދުން ތަޖުރިބާކުރާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).

·         ބަލީގެ ފުރަތަމަ އަލާމާތްތަކަށް ފަހު އާންމު ގޮތެއްގައި ބަލީގެ ހާލަތު ޖެހިގެން އަންނަ 2 ހަފްތާއެއް ހާ ދުވަހަށް ގޯސްވެގެން ދިއުން

·         ބަލީގެ އެންމެ މަތީ މިންވަރަށް ގާތްގަނޑަކަށް 4 ހަފްތާއެއް ހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ފޯރުން

·         ބަލިން ފަސޭހަވުން ފެށުމަށްފަހު ގާތްގަނޑަކަށް 12-6 މަސް ދުވަހާއި ދެމެދުގެ މުއްދަތަށް ދެމިހުރެއެވެ. ބަލިން ރަނގަޅުވާން ބައެއް މީހުންނަށް 3 އަހަރު ވަރު ވެސް ނަގައިފާނެ އެވެ. ނޫނީ ހޭދަވެދާނެ އެވެ.

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހުމަށްފަހު ރަނގަޅުވާ މީހުންނަށް:

·         ގާތްގަނޑަކަށް %80 މީހުންނަށް ބަލިޖެހޭތާ 6 މަސްވަރު ފަހުން އެކަނި ހިނގޭ ވަރުވުން

·         ގާތްގަނޑަކަށް %60 މީހުންނަށް ބަލިޖެހޭތާ 1 އަހަރު ވާއިރު ހަށިގަނޑުގައި އެއްކޮށް ބާރުޖެހި ރަނގަޅުވުން

·         ގާތްގަނޑަކަށް %10-5 މީހުންނަށް ބަލިން ރަނގަޅުވުން ލަސްވެ، އެއްކޮށް ބަލިން ފަސޭހަނުވެ ހުރުން

ކުޑަކުދިންނަށް ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހުމުން ބޮޑެތި މީހުންނަށް ވުރެ އަވަހަށް ފަސޭހަވެ، ރަނގަޅުވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ (މެޔޯކްލިނިކް، 2023).  

ގީލަންބަރ ސިންޑްރޯމް ޖެހޭ މީހުންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ 5 މީހުންގެ ތެރެއިން 1 އަކަށް ދިގުމުއްދަތަކަށް ދެމިހުންނަ މައްސަލަތައް ދިމާވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ (އެންއެޗްއެސް.ޔޫކޭ، 2023).

·         އެހީތެރިކަމަކާ ނުލައި ހިނގާބިނގާވެ އުޅެން ދަތިވުން

·         އަތްފައި އަދި މޫނުގެ މަސްތަކުގެ ބާރުދަށްވުން

·         އައްސިވުމާއި، ކަށިހަރާހެންހީވުން

·         ހަށިގަނޑުގެ ހަމަ ހިފެހެއްޓުމާއި، ވިލަރެސްކުރުމުގެ މައްސަލަތައް ދިމާޥުން

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ވަރުބަލިވެ ވާޅުވުން

ނޯޓް : މިއީ މައުލޫމާތު ފެތުރުމުގެ ނިޔަތުގައި ލިޔެފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.

މައުލޫމާތު

 

·         https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/guillainbarr-syndrome

·         https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/guillain-barr%C3%A9-syndrome#:~:text=Guillain%2DBarr%C3%A9%20syndrome%20(GBS),cases%20of%20Guillain%2DBarr%C3%A9%20syndrome.

·         https://www.nhs.uk/conditions/guillain-barre-syndrome/

·         https://www.cdc.gov/campylobacter/guillain-barre.html