ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ (ހަރުލާ) ބަލި(Fatty Liver Disease)  ނުވަތަ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމަކީ ފުރަމޭގައި އާދަޔާ ޚިލާފަށް ގިނައިން ސަރުބީ ހަރުލުމެވެ. ނުވަތަ ޖަމާވުމެވެ. ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމަށް މަގުފަހިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި މާގިނައިން ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުން، އަދި މެޓަބޮލިޒަމް އާއި ގުޅޭ މައްސަލަތައް ހިމެނެއެވެ. ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުގެ ވައްތަރަށް ބަލައި، ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުގެ ސަބަބުން އެއްވެސް މައްސަލަ އެއް ދިމާނުވެދާނެ އެވެ. ނޫނީ ފުރަމެޔަށް ގެއްލުންވެދާނެ އެވެ.

ސަބަބު

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމަށް މެދުވެރިވާ ވަރަށް ބައިވަރު ސަބަބުތައް ހުރެއެވެ. އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހުރިނަމަ، ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުގެ ހިރާސް އިތުރުވެގެން ދެއެވެ.

·         ބަނގުރާ މާގިނައިން ބޭނުންކުރުން

·         މެޓަބޮލިކް ސިންޑްރޯމް ހުރުން (މެޓަބޮލިކް ސިންޑްރޯމް ކަމަށް ކަނޑައަޅާ ހިރާސްތައް ހުރުން)

·         ހަކުރުބަލި ހުރުން

·         ބަރުދަން ހުންނަށްޖެހޭ މިންވަރަށްވުރެ ތަންކޮޅެއް ބަރުވުން (ބީއެމްއައި 29.9-25 އާއި ދެމެދު ހުރުން)

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ހަށިގަނޑު ބުރަހެލިވެ، ފަލަވުން (ބީއެމްއައި 30 އަށްވުރެ މަތިވުން)

·         ބިސްރަވައިގެ ސިސްޓް އުފައްދާ ބަލި ހުރުން

·         ނިދީގައި ނޭވާހުއްޓޭބަލި ހުރުން

·         ހައިޕޮތައިރޮއިޑިޒަމް (ތައިރޮއިޑްގެ މަސައްކަތް ދަށްވުން/ ތައިރޮއިޑް ހޯރމޯން މަދުވުން) ހުރުން

·         ހައިޕޮޕިޓުއިޓަރިޒަމް (ޕިޓޫއިޓަރިޒަމް ގްލޭންޑް އިން ހޯރމޯން ދޫކުރުން މަދުވުން) ހުރުން

·         ހައިޕޮގޮނާޑިޒަމް (ޖިންސީ ހޯރމޯން ދޫކުރުން މަދުކުރުން) ހުރުން

·         ބައެއް ކަހަލަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރުން : މިސާލަކަށް އެމިއެޑެރޯން، ޑިލްޓިއެޒިމް، ޓެމޮކްސިފެން ނުވަތަ ސްޓީރޮއިޑް ފަދަ ބޭސްތައް ބޭނުންކުރުން

ވައްތަރުތައް

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި ބަހާލެވިފައިވަނީ ކުރިމަތިވާ ސަބަބާއި، އެއާއި އެކުވާ ހާލަތްތަކާ ގުޅުވައިގެންނެވެ.

(ހ) ބަނގުރަލާ-ގުޅުންހުރި ފުރަމޭގެ ބަލި (alcohol related liver disease): ބަނގުރަލާ ގުޅުންހުރި ފުރަމޭގެ ބަލިތަކުގައި ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވަނީ މާގިނައިން ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމުންނެވެ. ބަނގުރާ ބުއިމުން، ފުރަމެއިން ބަނގުރާ ފުރާނާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ފުރަމޭގެ ބައެއް ސެލްތައް ހަލާކުވެ، މަރުވެދެއެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ދުވަސްވީ ދިރު ނުވަތަ ސެލްތަކުގެ ބަދަލުގައި ފުރަމެއިން އާ ދިރުތައް އުފައްދާނެއެވެ. ނަމަވެސް މާގިނައިން ބަނގުރާ ބޯނަމަ، މިގޮތަށް އާސެލްތައް އުފެދުމަށް ހުރަސް އަޅައެވެ. އަދި ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލާގޮތް ވެއެވެ.

(ށ) މެޓަބޮލިޒަމްގެ މަސައްކަތް އެދެވޭގޮތަށް ނުކުރުމާ- އެކުވާ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި (metabolic dysfunction associated steatotic liver disease) : ކުރިން މިވައްތަރަށް ކިޔައި އުޅުނީ "ބަނގުރަލާ-ގުޅުމެއްނެތް ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި" މިހެންނެވެ. ސަބަބަކީ މިވައްތަރު ކުރިމަތިވުމުގައި ގިނައިން ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމާއި، ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމާ ގުޅުމެއް ނުވާތީ އެވެ. ނަމަވެސް ފަހުން ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވުން އެކުވެގެންދާ ހާލަތާއި ގުޅިގެން ނަން އަލުން ދެވިފައި ވަނީ އެވެ. މިވައްތަރު ކުރިމަތިވަނީ ކާޑިއޯމެޓަބޮލިކް ރިސްކް ފެކްޓަރ ތައް ނޫނީ "ހިތުގެ ދުޅަހެޔޮކަމަށް އަސަރުކުރުވާ" ކަންތައްތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ.

މެޓަބޮލިޒަމްގެ މަސައްކަތް އެދެވޭގޮތަށް ނުކުރުމާ- އެކުވާ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި ކުރިމަތިވުމަށް މެދުވެރިވާ ހިރާސް ތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ހަށިގަނޑު ބުރަހެލިވެ، ފަލަވުން

·         ހަކުރުބަލި

·         ލޭމައްޗަށްދިއުން

·         ލޭގެ ސަރުބީގެ މިންގަނޑަށް ބަދަލުއައުން ( ރަނގަޅު ސަރުބީ ދަށްވުން / ނުރަނގަޅު ސަރުބީ ގިނަވުން)

ބަނގުރަލުގެ "ކުޑަ މިންވަރެއް" ބޭނުންކުރާނަމަ ވެސް މިވައްތަރު ކުރިމަތިވެދާނެ އެވެ. ކުޑަ މިންވަރެއް މާނަކުރެވެނީ އަންހެނުންނަށް ހަފްތާއަކު 140 ގްރާމްގެ ބަނގުރާ އަދި ފިރިހެނުންނަށް ހަފްތާއަކު 210ގްރާމްގެ ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި އެމެރިކާގައި ބޭނުންކުރާ 12 އައުންސްގެ ސްޓޭންޑަރޑް ބިއަރު ގައި 14 ގްރާމްގެ ބަނގުރާ އެކުލެވިގެން ވެއެވެ.

(ނ) މެޓަބޮލިކް އެސޯސިއޭޓަޑް ސްޓީޓޮހެޕަޓައިޓިސް (metabolic associated steatohepatitis): މިއީ މެޓަބޮލިޒަމްގެ މަސައްކަތް އެދެވޭގޮތަށް ނުކުރުމާ- އެކުވާ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލީގެ ނުރައްކާތެރި ވައްތަރެވެ. މިވައްތަރުގައި ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލައި، އޭގެ ސަބަބުން ފުރަމޭ ދުޅަވެ، ފުރަމޭގައި ލަކުނުލާގޮތް ވެއެވެ. ކުރިން މިވައްތަރަށް ކިޔައި އުޅުނީ "ނަން-އަލްކޮހޯލް ރިލޭޓަޑް ސްޓީޓޮހެޕަޓައިޓިސް" އެވެ.

(ރ) މެޓަބޮލިޒަމްގެ މަސައްކަތް އެދެވޭގޮތަށް ނުކުރުމާ- އެކުވާ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވާ ބަލި އަދި ބަނގުރާ ގިނައިން ބޭނުންކުރުން (MASLD & Increase alcohol intake): މިވައްތަރުގައި ހިތުގެ ދުޅަހެޔޮކަމަށް ބާރުފޯރުވާ ނޫނީ އަސަރުކުރުވާ "މެޓަބޮލިކް ހިރާސްތައް " އަދި ބަނގުރާބުއިން ، ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުގައި ދައުރެއް އަދާކުރެއެވެ. މިވައްތަރު ކަމަށް ބަލާނީ މެޓަބޮލިކް ހިރާސްތައް ހުރެ އެއާއެކު ހަފްތާއަކު (ފިރިހެނުން) 140 ގްރާމަށްވުރެ އިތުރަށް އަދި (އަންހެނުން) 210 ގްރާމަށްވުރެ އިތުރަށް ބަނގުރާ ބޭނުންކުރާނަމަ އެވެ. ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުން ކުރިމަތިވަނީ މެޓަބޮލިކް ހިރާސްތަކުގެ ސަބަބުންތޯ ނުވަތަ ބަނގުރާ ބުއިމުގެ ސަބަބުންކަން އެކަކު އަނެކަކަށް ތަފާތުވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

އަލާމާތްތައް އަދި ނިޝާންތައް

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލާ ކޮންމެ މީހެއްގެ ފުށުން އަލާމާތްތަކެއް ނުފެނިދާނެއެވެ. އަލާމާތްތައް ފެންނަ ހާލަތްތަކުގައި ފެނިދާނެ އަލާމާތްތައް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.

·         ބަނޑުގައި ރިހުން

·         ބަނޑުގެ ކަނާތް ފަރާތު މަތިން ފުރިފައި ހުންނަހެން ހީވުން

·         އާދަޔާ ޚިލާފަށް ވަރުބަލިވެ ވާޅުވުން

އާންމު ގޮތެއްގައި ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވުމުގެ އަލާމާތްތައް ފާހަގަވާން ފަށަނީ ވެސް ގިނަ ފަހަރު ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވެ، އޭގެ ސަބަބުން ފުރަމެޔަށް ގެއްލުންވެ، ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުން(liver cirrhosis)  ކުރިމަތިވާ ހިސާބުންނެވެ. އެގޮތުން ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުމުން އަންނަނިވި އަލާމާތްތައް ފާހަގަ ވާނެ އެވެ.

·         މޭނުބައިކުރުން

·         ކާހިތްނުވުން

·         ބަރުދަން ލުއިވުން

·         ހަންގަނޑާއި، ލޯ ރީނދޫވުން

·         ބަނޑުގައި ފެންހަރުލައި، ބަނޑުފުއްޕުން

·         އަތްފައި ފޮއްސިވެ، ދުޅަވުން

·         އެތެރެހަށިން ލޭފޭއްދުން

ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތައް

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވުމުން އެކަމަށް އެކަށޭނަ ފަރުވާ ނުލިބިއްޖެނަމަ އަންނަނިވި ނުރައްކާތައް ކުރިމަތިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

·         ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުން : މިއީ އެންމެ އާންމު ގޮތެއްގައި ކުރިމަތިވާ އެއް ނުރައްކަލެވެ. ފުރަމޭގައި ލަކުނުލަނީ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ޖަމާވެ، ފުރަމޭ ދުޅަވެ، ހަލާކުވެ، ފުރަމެޔަށް އަނިޔާވުމުންނެވެ. ނޫނީ ގެއްލުން ވުމުންނެވެ. ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުން ނުހުއްޓުވިއްޖެނަމަ އަންނަނިވި ކަންތައްތައް ކުރިމަތިވެގެން ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

o       ބަނޑުގައި ފެންހެދުން

o       ކާތަކެތި ހިނގާހޮޅީގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ނުސާފުލޭ އުފުލާ ލޭހޮޅިތައް ފުއްޕައި ދުޅަވުން އަދި ފަޅައިގެންދިއުން

o       ވާނުވާނޭގުން، ވާހަކަ ދައްކަން ދަތިވުން، ވާހަކަދައްކާއިރު އާގަތުން (ހެޕަޓިކް އެންކެފަލޮޕަތީ)

o       ހުންކޮށީގެ މަސައްކަތްތައް ހަލުވިވުން

·         ފުރަމެޔަށް ކެންސަރު ޖެހުން

·         ފުރަމޭގެ މަސައްކަތްތައް ފޭލްވުން

·         ހިތުގެ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ހިރާސް އިތުރުވުން

ދެނެގަތުން

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުން ދެނެގަތުމަށް އަންނަނިވި ޓެސްޓުތައް ހަދައިފާނެ އެވެ.

(ހ) މެޑިކަލް ހިސްޓްރީ ނުވަތަ މާޒީ ބެލުން : އެގޮތުން އަހައިފާނެ ސުވާލުތަކުގެ ތެރޭގައި ނޫނީ އަހައި އޮޅުން ފިލުވައިފާނެ މައުލޫމާތު ތަކުގެ ތެރޭގައި ބަނގުރާ ބޭނުންކުރާ މިންވަރު ބެލުން، އަދި ބޭނުންކުރާ ބޭސްތައް ބެލުން ފަދަ ކަންތައްތައް ހިމެނެއެވެ.

(ށ) ޖިސްމާނީ ގޮތުން ހަށިގަނޑު ބަލައި ޗެކުކުރުން : އެގޮތުން ފުރަމޭ ބޮޑުވުން، ރީނދޫވުން އަދި ފުރަމޭގައި ލަކުނުން ފަދަ ކަންކަމާއި ގުޅިގެން ކުރިމަތިވާ ކަންތައްތައް ނޫނީ ފާހަގަވާ ކަންތައްތައް ހުރިތޯ ބަލައި ޗެކުކުރާނެއެވެ.

(ނ) އިމޭޖިންގ ޕްރޮސީޖަރ ހެދުން : އެގޮތުން ހަދައިފާނެ ޓެސްޓުތަކުގެ ތެރޭގައި ބަނޑުގެ ސްކޭން ހެދުން، ސީޓީ ސްކޭން ހެދުން، އެމްއާރުއައި ހެދުން، ފުރަމޭގެ ފައިބްރޯސްކޭން ހެދުން ފަދަ ޓެސްޓުތައް ހިމެނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ފުރަމޭގެ ހަރުކަން ނޫނީ ހަރުއަރާފައިވާކަން ދެނެގަތުމަށް "ޓްރާންސިއެންޓް އިލާސްޓޮގްރަފީ ހެދުން، މެގްނެޓިކް ރިސޮނަންސް އިލާސްޓޮގްރަފީ ހެދުން ފަދަ ޓެސްޓުތައް ވެސް ހަދައި އުޅެއެވެ.

(ރ) ފުރަމޭގެ ބަޔޮޕްސީ ހެދުން : ފުރަމޭގެ ބަޔޮޕްސީ ހެދުމަކީ ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުގެ ބައެއް ވައްތަރުތައް އެއްވައްތަރު އަނެއް ވައްތަރާއި ވަކިކުރުމަށް ވެސް ބޭނުންކުރެވޭ ޓެސްޓެކެވެ. މީގެ އިތުރުން ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުން އަދި ފުރަމޭ ދުޅަވުމުގެ ނިޝާންތައް ވެސް ފުރަމޭގެ ބަޔޮޕްސީ ހަދައިގެން ދެނެގަނެވިދާނެ އެވެ.

(ބ) ލޭގެ ޓެސްޓުތައް : ހަދައިފާނެ އެހެން ޓެސްޓުތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ޓެސްޓުތައް ހިމެނެއެވެ

·         ކޮމްޕްލީޓް ބްލަޑް ކައުންޓް ހެދުން

·         އަޔަން ސްޓަޑީޒް ހެދުން

·         ފުރަމޭ މަސައްކަތްކުރާ ނުކުރާގޮތް ބެލުމަށް ފުރަމޭގެ އެންޒައިމްތައް ޗެކުކުރުން

·         ކްރޯނިކް ވައިރަލް ހެޕަޓައިޓިސް އަށް ސްކްރީންކުރުން : ހެޕަޓައިޓިސް އޭ، ހެޕަޓައިޓިސް ސީ ފަދަ ވައްތަރުތަކަށް ސްކްރީންކުރުން

·         ސިލިއެކް ޑިޒީޒް ސްކްރީނިންގ ޓެސްޓު ހެދުން

·         ހައިބަނޑާހުރެ ހަކުރު ޓެސްޓު ހެދުން

·         ފާއިތުވި 3 މަހުގެ ހަކުރު ކޮންޓްރޯލް ހުރި މިންވަރު ބެލުން (އެޗްބީއޭ1ސީ ހެދުން)

·         ކޮލެސްޓްރޯލް ޓެސްޓުހެދުން

ފަރުވާ

ފުރަމޭގައި ލަކުނުލުމަށް ފަރުވާގެ ގޮތުގައި ދޭ ވަކި ޚާއްޞަ ފަރުވާއެއް ނޫނީ ބޭހެއް ނުހުރެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އެދެވޭ ބަދަލުތައް ގެންނަށް ޖެހެއެވެ. އެގޮތުން ގެނެވިދާނެ ބަދަލުތަކާއި ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ.

·         ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމުން ދުރުހެލިވުން

·         ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން ލުއިކުރުން

·         ހަކުރުބަލި، ސަރުބީ މަތިވުން ފަދަ ބަލިތަކަށް ދީފައި ހުންނަ ބޭސްތައް ގަވާޢިދުން ބޭނުންކުރުން

·         ހެޕަޓައިޓިސް އޭ އަދި ހެޕަޓައިޓިސް ބީ ވެކްސިން ޖެހުން

ރައްކާތެރިވުން

ފުރަމޭގައި ސަރުބީ ހަރުލުމުން ރައްކާތެރިކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ބައެއް ކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.

·         ގަވާއިދުން ކަސްރަތުކުރުން

·         މިންހެޔޮކާނާ ބޭނުންކުރުން

·         ބަނގުރާ ބުއިމާއި ދުރުހެލިވުން

·         ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން އެކަށޭނަ ވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުން

·         ހަކުރުބަލި، މެޓަބޮލިކް ސިންޑްރޯމް ފަދަ ބަލިތައް ހުންނަނަމަ، ޑޮކްޓަރުން ދީފައިވާ ބޭސްތައް ގަވާޢިދުން ބޭނުންކުރުން

ނޯޓް: މިއީ މައުލޫމާތު ފެތުރުމުގެ ނިޔަތުގައި ލިޔެފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.

މައުލޫމާތު

·         https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15831-fatty-liver-disease

·         https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/nonalcoholic-fatty-liver-disease/symptoms-causes/syc-20354567